Wobstructie

Je moet lezers niet vermoeien met alle obstakels die moeten worden genomen alvorens hun een fatsoenlijk artikel kan worden voorgeschoteld. Dat is een opvatting. Toch, dat is een andere opvatting, kan metajournalistiek de lezer ook inzicht bieden, bijvoorbeeld in de gebrekkige kennis van zaken van een bestuurder, die tijdens een interview betere antwoorden door zijn voorlichter krijgt aangereikt.

Dat de simpelste vraag, bijvoorbeeld naar gegevens van feitelijke aard, bij afdelingen communicatie tot wantrouwende wedervragen leiden (wat ga je ermee doen?, wat wordt de insteek van het artikel?), kan duiden op een niet bijster florerende cultuur van transparantie en om die reden voor lezers ook interessant zijn. Soms hebben door organisaties in gang gezette journalistieke bewegingen tussen kastjes en muren gewoon iets grappigs, als ze de boel niet zo vreselijk zouden ophouden.

Voor het artikel Toenemende bewolking wilde iBestuur weten hoe de 393 gemeenten waren verdeeld over de veertien leveranciers van CORV-communicatiesoftware op de VNG/KING-website visd.nl. Op een vraag aan KING, dat gemeenten bijstond bij hun aansluiting op CORV en software testte, kwam als antwoord: “Doel is dat we dit soort informatie rechtstreeks uit de softwarecatalogus kunnen gaan halen, daar wordt in 2015 verder aan gewerkt: JustID heeft op dit moment het meest actuele overzicht.”
JustID is de Justitiële Informatiedienst in Almelo, die het uitwisselingsplatform CORV beheert. Een mail aan de projectleider daar kreeg een kort antwoord: “Ik heb uw vraag doorgespeeld naar KING. U kunt van hen een reactie verwachten op uw vraag.”
Inderdaad kwam korte tijd later een mail. Van een andere KING-medewerker dan degene die naar JustID had verwezen. Deze reactie was wat uitgebreider: “Nu betreft het overeenkomsten tussen de Nederlandse gemeenten en de leveranciers. Als Kwaliteitsinstituut kunnen wij die gegevens niet aan je verstrekken omdat we geen contractpartij zijn en het concurrentiegevoelige informatie betreft. Ik denk dat je dus moet proberen òf de leveranciers zover te krijgen dat ze je de gegevens geven òf de gemeenten zelf, bijvoorbeeld via een Wob-verzoek. Ik weet niet of dit soort informatie onder de werking van de Wob valt. KING valt niet onder de werking van de Wob omdat we geen publiekrechtelijk orgaan zijn.”

Soms hebben in gang gezette bewegingen tussen kastjes en muren gewoon iets grappigs

De reactie is om meerdere redenen opmerkelijk. De concurrentiegevoeligheid van de gevraagde gegevens en een positie als niet-contractpartij, die KING aanvoert als reden om deze niet te verstrekken, belet datzelfde KING kennelijk niet om ze straks zelf via de softwarecatalogus te publiceren. En dan dat Wob-verzoek aan 393 gemeenten. Met een reactietermijn van vier weken, eenmaal op te rekken tot acht weken, biedt dat een verslaggever met het zicht op een deadline die aanzienlijk minder ver verwijderd is, reëel perspectief op een solide tabel bij zijn artikel.
De VNG heeft nogal wat stampei gemaakt over het misbruik van de Wob door lieden die niet uit waren op openbaarmaking van informatie, maar erop speculeerden dat gemeenten de reactietermijn zou overschrijden, waarna ze met de Wet dwangsom en beroep bij niet tijdig beslissen in de hand 1260 euro hoopten te scoren. Om het de Wobber niet al te makkelijk te maken adviseerde zij haar leden ook kosten in rekening te brengen voor de uren / dagen dat een ambtenaar in de archieven had moeten speuren. Maar de Hoge Raad floot de gemeenten terug. Het algemeen belang ging voor het gemeentelijk belang. Kopieerkosten mogen gemeenten wel rekenen.
In het najaar van 2013 opende de VNG een meldpunt voor oneigenlijk gebruik van de Wob. De organisatie heeft daarna niet actief over de resultaten gepubliceerd. Er kwam geen rapport, waarin de VNG haar veelvuldig geuite klacht dat het aantal oneigenlijke Wob-verzoeken ‘explosief gestegen’ was, deugdelijk onderbouwde. Desgevraagd was de communicatieafdeling wel bereid er informeel iets over te melden.

VNG–MELDPUNT ONEIGENLIJK GEBRUIK WOB

In totaal zijn er in ruim twee maanden tijd ongeveer 500 meldingen gedaan van (vermoedens van) oneigenlijk gebruik van de Wob. Soms is een bepaald verzoek meerdere malen gemeld, omdat het aan meerdere of alle gemeenten is gedaan. En wellicht zijn er ook gemeenten die niet alle (vermoedelijk) oneigenlijke verzoeken hebben gemeld.
 
Enkele conclusies:

Veel collectieve verzoeken (financieel gewin), maar ook individuele verzoeken (oneigenlijk in de zin van frustreren bestuursorgaan);
Veel verzoeken waarbij sterk vermoeden is dat ze gericht zijn op financieel gewin door verbeuren dwangsom;
Ook verzoeken financieel gewin omdat ze gericht zijn op incasseren van een proceskostenvergoeding (na besluit wordt direct bezwaar aangetekend);
Tevens verzoeken om de werkzaamheden van een gemeente te frustreren (30 verzoeken in 1 week bijvoorbeeld);
Ook verzoeken die “verstopt” zitten in de informatie;
Verzoeken die elektronisch vanuit het buitenland worden ingediend;
De twee faxen truc met nagenoeg gelijkluidende verzoeken.
 
Een aantal opvallende verzoeken:
 
Alle vergunningen vanaf 1988 t/m 2013 (in Wob-verzoek wordt aangegeven dat Wob-verzoek kan worden ‘afgekocht’);
Opgave te verstrekken van het aantal hele en halve straattegels en klinkers (inclusief sluitstenen);
Opgave van hoeveelheid straatlantaarns in de gemeente;
Het aantal inwoners met de Britse nationaliteit in de gemeente;
Het aantal inwoners met de Duitse nationaliteit in de gemeente;
Alle documenten die betrekking hebben op de laatste bekeuring die tot een zogenaamde Mulderbeschikking leidde in 2010.

(Bron: VNG)

De VNG verzamelde ook dubieuze Wob-verzoeken. Deze zijn, geanonimiseerd, hier te vinden.

Inmiddels ligt bij de Tweede Kamer de Wet open overheid te wachten op besluitvorming, die mede afhankelijk is gesteld van de terugkeer, deze week, van zwangerschaps- en bevallingsverlof door GroenLinks-kamerlid Linda Voortman. Zij nam in 2013 de verdediging over van het door collega Mariko Peters geïnitieerde en inmiddels door D66’er Gerard Schouw medeverdedigde wetsontwerp.

Wob-opvolger Woo voorziet niet in dwangsommen bij te late beslissing. Dus overschrijding van de reactietermijn kost gemeenten straks geen geld meer en de positie van, ook bonafide, Wob-verzoekers tegenover afhoudende overheden wordt verzwakt. Nadat geld vragen voor het opzoekwerk (critici zeggen overigens dat adequaat archiefbeheer daaraan bestede tijd aanzienlijk kan beperken) door de hoogste rechter was afgeserveerd, hebben ze inmiddels andere obstakels opgeworpen. Ze accepteren geen Wob-verzoeken meer die per mail of fax binnenkomen. Leuker kunnen gemeenten het niet maken, wel moeilijker.
Hoewel gemeenten journalisten behoorlijk dwars kunnen zitten, beschouwt de VNG die categorie Wob-verzoekers niet als problematisch. Op de vraag althans hoeveel van de binnengekomen meldingen betrekking hadden op oneigenlijk gebruik door mediavertegenwoordigers, luidde de reactie: “Dat antwoord is heel eenvoudig: geen enkele. Gemeenten weten steeds beter het onderscheid te maken tussen oneigenlijke en eigenlijke verzoeken. Verzoeken van journalisten vallen natuurlijk sowieso onder de laatste.”
Een troostrijke gedachte, die evenwel niet inspireerde tot uitvoering van het KING-advies 393-voudig te gaan Wobben. Het andere gesuggereerde alternatief, leveranciers raadplegen, werkte natuurlijk evenmin. Je belandt al snel bij de afdeling sales en dan kun je het voor wat betrouwbare informatie betreft doorgaans wel schudden, als men al antwoordt.

Leuker kunnen gemeenten het niet maken, wel moeilijker

Al jarenlang gaat half december een mailtje naar het agentschap BPR, inmiddels omgedoopt tot RvIG, met de vraag niet alleen hoe de gemeenten, maar ook hoe de Nederlanders per januari zijn verdeeld over de drie leveranciers van GBA-systemen. En al vele jaren komen de aangeboden tabelletjes per omgaande – nou ja, bijna per omgaande – retour, gevuld met de verlangde cijfers. Van bij herindeling verdwijnende gemeenten wordt de naam van de leverancier gemeld, evenals van de fusiegemeente die er het resultaat van is.

Nadat de jaarcijfers in een tabel over meerdere jaren waren gezet, bleek onlangs dat er iets niet kon kloppen. Een leverancier had een gemeente verloren, waar 250.000 mensen zouden wonen, een andere aanbieder had er vier bijgekregen met samen 1,3 miljoen inwoners. Dat kon niet juist zijn. De initiële reactie van een BZK-voorlichter op de vraag de cijfers te corrigeren of anders de juistheid ervan te bevestigen, was boeiend: “Je mag ervan uitgaan dat het klopt, anders leveren we ze niet.” Maar daarmee ging de deur niet dicht. Het zou worden nagezien. En enkele dagen later bezorgde de RvIG gecorrigeerde cijfers.

De Rijksdienst voor Identiteitsgegevens is geen contractpartij bij de levering van GBA-systemen aan gemeenten, zoals KING dat niet is in het CORV-domein. Wat KING als obstakel ziet, bestaat voor de RvIG niet. De Rijksdienst stelt: “Die gegevens zijn gewoon openbaar.” Bij dezen.

Klik op de afbeelding voor een grotere weergave