Zet de burger op 1, niet op 4
‘Zet de burger centraal’ luidt de titel van ons laatste jaarverslag. Je zou denken dat dit voor de overheid vanzelfsprekend is. Maar uit de 27.000 signalen die we vorig jaar ontvingen van burgers, veteranen en kinderen, wordt duidelijk dat dit nog vaak misgaat.
Een voorbeeld is het Tijdelijk Noodfonds Energie. Dit fonds, bedoeld voor mensen in armoede, kon alleen via DigiD aangevraagd worden. En is daarmee minder toegankelijk voor de miljoenen mensen in Nederland die niet digitaal vaardig zijn of geen digitaal apparaat of internet hebben. De 250.000 mensen die onder bewind staan vielen buiten de boot, omdat bewindvoerders hun DigiD niet mogen gebruiken. De Nationale ombudsman pleit al jaren voor een voorziening voor bewindvoerders. Juist de meest kwetsbaren hadden het nakijken.
Ook ontvingen wij klachten over het recente datalek van het Bevolkingsonderzoek. Gedupeerden zijn onzeker, bang en boos, en weten niet waar zij aan toe zijn. De brief zonder excuses en het vage verzoek ‘alert’ te zijn, helpt niet om het geschonden vertrouwen te herstellen. Burgers moeten ervan kunnen uitgaan dat de overheid uiterst zorgvuldig omgaat met hun gegevens.
Over AI en algoritmes ontvangen wij relatief weinig klachten. Burgers wordt doorgaans namelijk niet verteld of er AI-tool of algoritme is gebruikt bij het handelen van de overheid. Dus kunnen zij er ook niet over klagen. Met de opkomst van AI zal het ‘black box’-gehalte van de overheid alleen maar toenemen. Ik maak mij hierbij zorgen over de rechtsbescherming van burgers.
Behoorlijke digitale overheid
Goed nieuws is er gelukkig ook. Ik ben blij dat de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS) door het demissionaire kabinet is doorgezet. Want samenwerking tussen departementen, bestuurslagen en dienstverleners is hard nodig om te voorkomen dat burgers van het kastje naar de muur worden gestuurd. Eenduidige standaarden, degelijke implementatie en doeltreffend toezicht zijn randvoorwaarden voor een goed functionerende digitale overheid.
Wat mij wel verbaast, is dat van de 6 prioriteiten die Digitaliseringsstrategie stelt, de burger pas aan bod komt in prioriteit 4. Als je de burger echt centraal stelt, staat hij op nummer 1 en komt het burgerperspectief overal terug. Want ook de andere prioriteiten van de NDS – cloud, data, AI, weerbaarheid, autonomie en ambtelijk vakmanschap – zijn er uiteindelijk om de burger te dienen.
Ook moet de uitwerking van de NDS concreter. De staatssecretaris stelt dat de overheid al 25 jaar beoogt de burger centraal te stellen, maar dat daarop onvoldoende vooruitgang is geboekt. Ik zie graag een plan waarin deze vooruitgang concreet wordt gemaakt, zodat inzichtelijk wordt of dat nu wél lukt.
Ik roep het kabinet dan ook op om de burger centraal te stellen bij de vertaling van de Digitaliseringsstrategie naar concrete plannen. De Behoorlijkheidsnormen die wij hebben opgesteld kunnen overheden daarbij helpen. Want alleen door goed om te gaan met burgers en hun belangen kunnen missers als het Noodfonds Energie voorkomen worden. En kan een behoorlijke digitale overheid worden gerealiseerd, waarin toegang tot voorzieningen, dataveiligheid, privacy, uitlegbaarheid en rechtsbescherming goed zijn verankerd.
Deze blog werd gepubliceerd in iBestuur Magazine #56 van oktober 2025.
Nog geen abonnement? Klik HIER
Lees ook:
