Inwoners, journalisten of bedrijven hebben het recht om bij overheden informatie op te vragen. Ook digitaal, maar het zijn met name gemeenten die daarbij de nodige drempels opwerpen.
Nederlandse overheden hebben digitale dienstverlening hoog in het vaandel staan. Online afspraken maken, aangiftes doen en parkeervergunningen aanvragen zijn hier voorbeelden van. Deze digitale loketfuncties besparen overheden ook tijd en geld. Op het gebied van vrije toegang tot informatie is het echter een ander verhaal en zijn er nog steeds overheden die ‘de elektronische weg afsluiten’ voor informatieverzoeken.
Begin november publiceerde de gemeente Berg en Dal in haar gemeenteblad een bericht dat het digitaal indienen van verzoeken op basis van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) en de Wet hergebruik van overheidsinformatie (Who) niet meer mogelijk is. Uit een steekproef blijkt dat veel meer overheden, vooral gemeenten, digitale informatieverzoeken weigeren.
Misbruik
Bij een groot aantal overheden moet je, anno 2017, per post of mondeling een informatieverzoek indienen. Maar waarom dan? Het toverwoord is misbruik. Er waren altijd twee vormen van misbruik. Je had de Wobber die met complexe of verstopte verzoeken uit was op een dwangsom wanneer de overheid niet tijdig reageerde. Ook had je de Wobber die puur vanuit het oogpunt van traineren de overheid bestookte met verzoeken.
Uit onderzoek van SEO Economisch Onderzoek uit 2013 bleek dat twintig procent van de informatieverzoeken in de categorie misbruik viel. In 2016 is dan ook de mogelijkheid vervallen om een dwangsom te innen in het geval dat de overheid niet op tijd reageerde. Reden om oprechte Wobbers, de tachtig procent, de mogelijkheid te geven om digitaal dit soort verzoeken in te dienen. Toch?
Vormvrij indienen van informatieverzoeken
De Tweede Kamer vroeg Ronald Plasterk, toenmalig minister van Binnenlandse Zaken, om na de afschaffing van de dwangsom, gemeenten erop te wijzen de elektronische weg open te stellen. De minister nam dit vervolgens op met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten die haar leden adviseerde de elektronische weg open te stellen voor informatieverzoeken.
Nu blijkt dat veel gemeenten dit (nog) niet gedaan hebben. Dat het ook anders kan blijkt uit het feit dat de gemeente Utrechtse Heuvelrug begin november actief gemeld heeft de elektronische weg voor informatieverzoeken open te stellen. Het kan zelfs nog laagdrempeliger, want bij de gemeente Utrecht kun je zelfs via WhatsApp informatieverzoeken indienen.
‘Leuker kunnen we niet maken, wel makkelijker’
Je kan helaas niet verwachten dat de slingers opgehangen worden op het moment dat een overheid een informatieverzoek ontvangt. Het levert werk op waar veel overheden vooraf geen rekening mee houden. Informatie is ook niet altijd makkelijk te vinden. Maar dat betekent nog niet dat er drempels opgelegd hoeven te worden voor inwoners, journalisten of bedrijven om hun recht uit te oefenen om informatie op te vragen.
Dus hoe lossen we dit op? Het belangrijkste is het op orde brengen van de informatiehuishouding, zodat informatie zo snel mogelijk gevonden kan worden. Verder helpt het om zoveel mogelijk informatie actief openbaar te maken en ook in een herbruikbaar bestandsformaat te publiceren zodat informatieverzoeken overbodig worden. Een andere mogelijkheid is om een digitaal formulier in te richten voor het indienen van informatieverzoeken om ongerichte mails met verzoeken te voorkomen.
Actief publiceren van openbaar gemaakte informatie
Een belangrijke eerste stap is daarnaast het publiceren van Wob en Who-verzoeken, besluiten en bijlagen op de website van de betreffende overheid. Immers, het is informatie die als gevolg van informatieverzoeken openbaar gemaakt is of beschikbaar is gesteld in herbruikbare vorm. Nog te weinig overheden publiceren deze informatie online, terwijl dit juist herhaalverzoeken kan voorkomen.
Wat dat betreft doet de Rijksoverheid het goed. Zij publiceert actief alle openbaar gemaakt informatie. Veel van deze Wob-documenten zijn te vinden op OpenWob.nl. Ook de gemeente Utrecht verdient credits. Zij heeft, in samenwerking met Open State, de Wob-documenten beter doorzoekbaar gemaakt en direct beschikbaar gesteld als open data.
Goed voorbeeld doet goed volgen, dus overheden: zet die luiken open en open die digitale snelweg. Want wat is er nu vleiender dan dat er mensen interesse hebben in jullie werk?
Tom Kunzler is programmamanager politiek en bestuur bij de Open State Foundation
