Zonder geld gaat het niet

De financiën van de overheid worden vaak vergeleken met die van ons persoonlijke huishoudboekje. Die vergelijking gaat zeker op voor het in evenwicht houden van inkomsten en uitgaven. Maar als ik kijk naar de financiering van de Generieke Digitale Infrastructuur en het investeren in de digitale dienstverlening door de overheid, dan vallen er twee dingen op: de veelheid aan belangen en het effect ervan op de economie en samenleving.

Dat doet me altijd denken aan de tentamenvraag van prof. Jan Pen, bij wie ik openbare financiën studeerde. De vraag luidde: heeft de aanschaf van Leopard-tanks (toentertijd een heet hangijzer in de politiek) een positieve of negatieve uitwerking op onze economie? Ik was voor de aanschaf en antwoordde in die zin met voldoende onderbouwing. Pen, een erkend tegenstander van die tanks, liet van mijn redenering geen spaan heel.

Ik vraag me af in hoeverre het investeren in de digitalisering van de overheid een gunstig effect heeft op onze economie. Is het méér dan het beter oplossen van maatschappelijke problemen zoals criminaliteitsbestrijding en jeugdhulpverlening? Is het méér dan een antwoord op de ontwikkelingen in de maatschappij, waar ieder gewend is mobiel te communiceren en digitaal zaken te doen? Moet de overheid snel aansluiten of juist terughoudend zijn? Hebben we te maken met onvermijdelijke, zelfs exponentiële technologische ontwikkelingen? Of kunnen we die beïnvloeden, misschien negeren, als overheid? De rapporten, geschreven door de Wetenschappelijke Raad over robotisering en die van het Sociaal Cultureel Planbureau over de gedachten van de Nederlander over de toekomst, duiden op aanmerkelijke maatschappelijke veranderingen. Maar een versterking van de economie…?

Er is veel studiemateriaal beschikbaar dat aantoont dat onze economie zijn concurrentievermogen verliest als we niet volop meedoen. Met de Rotterdamse haven als prachtig voorbeeld. Dankzij de digitalisering, volop ondersteund door de overheid, lopen we met de rest van de wereld in de pas. De effecten op de arbeidsmarkt lijken op korte termijn vooral negatief. Voor het traditionele havenwerk is geen plaats meer. De investeringen die de overheid daar heeft gedaan (onder andere in Digipoort) steunen de economie. Maar geldt dat ook voor andere overheids-digitalisering zoals het versterken en veiliger maken van de digitale identificatie en authenticatie, van het bevorderen van open data, van het verder ontwikkelen van digitale dienstverlening? Een goed persoonlijk gezondheidsdossier, dat onze gezondheidszorg aanzienlijk zal verbeteren (en goedkoper maken) kan niet zonder een digitaal identificatiemiddel van het hoogste veiligheidsniveau. Kunnen of moeten we daar als overheid in investeren? Moet dat ook om de bureaucratie en regeldruk te verminderen?

Inkomsten en uitgaven van de overheid moeten in evenwicht zijn, maar wie bepaalt wat we wel en niet doen? Dat is in belangrijke mate een afweging van belangen, van veel verschillende prioriteiten. Het zou mooi zijn als we de effecten van die investeringen in de Generieke Digitale Infrastructuur op de Nederlandse economie zouden kunnen berekenen. Maar dat blijft in belangrijke mate gissen. Wat het nog iets ingewikkelder maakt, is dat de maatschappelijke baten volgens het goed Hollandse spreekwoord na de ‘cost’ komen. Het is van groot belang te erkennen dat we geld uitgeven aan de digitalisering van de overheid, waarvan de baten onmogelijk precies zijn vast te stellen. Zeker is dat onze samenleving steeds meer digitaal wordt, en dat de overheid daarin niet kan achterblijven.