VIK haalt meer uit basisregistraties

Esther Voeten, informatiemanager bij de gemeente Breda, stond aan de wieg van het Veiligheidsinformatieknooppunt, afgekort tot VIK. Ze omschrijft VIK als een “business intelligence-concept” dat data uit basisregistraties combineert en analyseert. “De bedoeling van VIK is dat de overheid binnen de regels van de privacywetgeving gegevens uit de basisregistraties gebruikt om maatschappelijke problematiek aan te pakken”, zegt ze. Het viel Voeten op dat de gemeente een schat aan informatie heeft die ze bijna alleen maar voor dienstverlening gebruikt. Toen ze zich op haar vorige plek op de afdeling informatievoorziening bezighield met het domein openbare orde en veiligheid, bedacht ze dat de gemeente meer met die informatie kon doen. Samen met collega’s ontwikkelde ze VIK, dat is gebaseerd op een bestaand analysetool. “Bij de inrichting van VIK heb ik veel gehad aan mijn collega’s van andere afdelingen, want dit lukt alleen als je alle werelden met elkaar verbindt: de juridische wereld voor rechtmatigheid en privacy, informatievoorziening voor de data en de technologische ondersteuning, onze analist en natuurlijk het veiligheidsdomein.”

Informatie slim gebruiken

Vooralsnog gebruikt VIK gegevens uit een aantal basisregistraties: gegevens over personen (BRP), adressen en gebouwen (BAG), de waarde van onroerende zaken (WOZ), bedrijven (NHR) en eigendomsrelaties (BRK). Het analyseert deze gegevens en visualiseert deze in de vorm van een netwerk, zodat relaties tussen personen en objecten (zoals gebouwen) duidelijk worden. De ‘losse’ gegevens uit de registraties worden op deze manier gecombineerd en geven de bevoegde functionaris inzichten voor toezicht en handhaving. “Het gaat erom dat we de informatie die we al hebben op een slimme manier gebruiken. Zo draagt VIK bij aan een overheid die zich niet voor de gek laat houden,” zegt Voeten.
Inmiddels werkt Voeten als informatiemanager bij de afdeling openbare orde en veiligheid van de gemeente Breda. De pilot VIK is afgerond en men gaat een nieuwe fase in, waarin het systeem en de werkwijze VIK worden uitgebouwd. Hoe en wat precies is nog niet helemaal duidelijk en wil Voeten eigenlijk ook niet vertellen: “Gemeenten die geïnteresseerd zijn, kunnen aanhaken via de Pilotstarter. Verder vertellen we er weinig over in het openbaar, want de mensen die we onderzoeken lezen ook mee.” 


Beter terugmelden

Breda gebruikt VIK vooralsnog voor de toetsing van de wet Bibob (Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur, voor het onderzoeken van de integriteit van aanvragers van vergunningen en subsidies). Voeten benadrukt dat VIK ook van groot belang is voor het verbeteren van de kwaliteit van de gegevens in de basisregistraties. Door gegevens te analyseren, kom je er immers achter of gegevens niet kloppen of ontbreken. Als gemeenten meer gaan doen met de gegevens uit de basisregistraties, dan wordt het terugmeldproces belangrijker, zegt ze. “Vaak wordt het belang van een terugmelding onderschat. Een gemeente denkt al snel dat het gaat om een administratieve fout als er bijvoorbeeld een adres verkeerd in een registratie staat, maar het kan ook opzettelijk zijn gebeurd. Bijvoorbeeld omdat iemand toeslagenfraude wil plegen of pleegt. Vaak heeft degene die de terugmelding doet, zoals de politie, meer informatie en kunnen gemeente en politie elkaar versterken. De gemeente start dan bijvoorbeeld een adresonderzoek.” Op deze manier draagt VIK bij aan de samenwerking tussen overheidspartners, zodat zij samen de kwaliteit van de gegevens in de basisregistraties verbeteren, zegt Voeten.

Samen met andere gemeenten

VIK is onderwerp van een zogeheten praktijkbeproeving via de Pilotstarter van KING (Kwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten, onderdeel van de VNG), waarin meer gemeenten dit concept onderzoeken en gebruiken. Voeten: “We willen als gemeenten graag van elkaar leren en delen wat we hebben. Dan is het krachtiger wanneer een organisatie als KING dat organiseert dan wanneer wij dit als Breda zouden doen. Daarom heb ik VIK aangemeld bij de Pilotstarter.” Onder meer de gemeente Berkelland is aangehaakt. Erik Hekking, adviseur Informatievoorziening gemeente Berkelland: “We doen bij hoge uitzondering mee aan landelijke pilots, alleen als het duidelijke meerwaarde heeft voor onze inwoners. Bij VIK is dat het geval, vinden we. Het kan bijdragen aan het vergroten van de veiligheid in onze gemeente. Onze projectleider VIK is dan ook niet iemand van de IT-afdeling, maar de ambtenaar Openbare Orde en Veiligheid.”

De gemeente Berkelland onderzoekt of VIK meerwaarde heeft voor toetsingen in het kader van de wet Bibob en het opsporen van fraude met persoonsgebonden budgetten en uitkeringen voor de Wmo. “Door de visualisaties in VIK kunnen we goed zien hoe de lijntjes lopen tussen personen en eigendommen. We beschikken als gemeenten over zoveel data en daar kunnen we meer mee doen. We doen zelf niet aan opsporing, maar we kunnen met de inzichten die we opdoen dankzij VIK wel beter samenwerken met onze netwerkpartners, zoals de politie.” Voor Berkelland is er nog een andere reden om aan te haken bij VIK: “We leren op deze manier ook hoe het is om datagedreven te werken. VIK werkt in die zin als een vliegwiel om dit bij ons van de grond te krijgen.”

Privacy-by-design

Ook de gemeente Helmond is aangehaakt bij de praktijkbeproeving. Helmond heeft haar eigen informatieknooppunt, waar informatie ten behoeve van toezicht en handhaving wordt verzameld en gedeeld met partners, zoals de politie. “We doen mee met VIK en ook met andere initiatieven omdat we geloven dat we van elkaar kunnen leren. Wij nemen de slimste ideeën mee om ons eigen knooppunt verder te ontwikkelen,” vertelt Hein Urselmann, projectleider IKP (informatieknooppunt) bij de afdeling Veiligheid en Naleving van de gemeente Helmond. Een prangende vraag voor de gemeente is hoe ze informatie kan verzamelen en delen binnen de privacywetgeving. Die vraag speelt ook bij andere gemeenten, zo bleek op de recente VIK-werkplaats in het kader van de praktijkbeproeving. Urselmann: “Als gemeente hebben we veel gegevens, maar we mogen niet zomaar alles inzien en combineren. We zijn op zoek naar hoe we dit op de juiste manier kunnen vormgeven. Hiervoor hopen we binnen de samenwerking van elkaar te leren.”

VIK gebruikt ‘privacy-by-design’, wat betekent dat het systeem en de werkwijze zodanig zijn gemaakt dat ze voldoen aan de privacyregels. Voeten geeft een voorbeeld: “In het systeem is vastgelegd wie toegang heeft tot welke gegevens. Vervolgens laat het systeem alleen maar zien wat die persoon mag zien.” Op deze manier wordt VIK doelgericht en rechtmatig gebruikt, vertelt ze. Breda heeft net een rechtmatigheidsdocument afgerond, waarin alle aspecten van de privacyregelgeving en veiligheid worden omschreven die van belang zijn voor VIK, vertelt Voeten. Dat document zal worden gedeeld in de praktijkbeproeving.

Landelijk gebruik

VIK gebruikt nu zes basisregistraties, maar kan uitgebreid worden naar alle Nederlandse basisregistraties. En naar alle gemeenten. Omdat het gegevens gebruikt uit basisregistraties waar elke gemeente toegang tot heeft, is het goed schaalbaar. Het is niet de enige toepassing of pilot op dit gebied. Urselmann noemt als voorbeeld de City Deal ‘zorg voor veiligheid in de stad’, samen met de B5 gemeenten (de grote gemeenten in Brabant): “Ik denk dat het verstandig is als deze projecten meer met elkaar gaan samenwerken. Daar zie ik wel een rol voor de VNG en KING, om dit voor gemeenten overzichtelijker te krijgen.” Hekking zou zelfs graag een landelijk VIK zien: “Zodat niet elke gemeente straks zijn eigen VIK heeft op zijn eigen basisregistraties, maar dat er een landelijke database komt waar gemeenten gebruik van kunnen maken. Daarmee verbeteren we toezicht en handhaving, want criminelen houden zich immers niet aan gemeentegrenzen.”