Data en AI

De nieuwe D66-belofte op het gebied van digitalisering is een groot voorstander van werken in korte cycli. “We moeten ons niet gek laten maken.” Een flitsgesprek met het kersverse Tweede Kamerlid Lisa van Ginneken: doelbewust en overwogen. “We moet investeren in techsoevereiniteit. Als Europa moeten we op eigen benen kunnen staan.”

Er zijn strategieën nodig om verantwoording af te leggen over de toepassingen van geautomatiseerde besluitvorming. Archivering van opbouw, output en effect van algoritmes zal deel moeten zijn van ons archief voor de toekomst. Het archiefonderzoek van het Verwey Jonker instituut laat zien hoe waardevol het is dat we bronnen hebben waarmee we kunnen terugblikken.

De toepassingen van Artificiële Intelligentie variëren van laag risico tot hoog risico. Eind april publiceerde de Europese commissie een voorstel voor een verordening voor risicovolle Artificiële Intelligentie. Wat houdt dit in en wat betekent dit in de praktijk?

De wil bij ambtenaren om met data te werken is er zeker wel, zo blijkt uit onderzoek van Binnenlands Bestuur en Kurtosis. ‘Er is gretigheid om meer te doen met data, maar er zijn te weinig mogelijkheden’, stelt onderzoeker Johan Posseth. Het koppelen van gegevens blijkt lastig, maar ook privacyaspecten spelen een rol. Hiernaast is het analyseren van gegevens tijdrovend.

Vergezichten

Internetverbinding is in pakweg 25 jaar tijd net zo belangrijk geworden als elektriciteit, gas en water. Hoe ziet de wereld achter ons modem eruit en hoeveel internetverkeer kan onze digitale infrastructuur aan? Nederland vervult een belangrijke functie als knooppunt van internet exchanges, die honderden kleinere netwerken met elkaar verbinden.

De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) krijgt jaarlijks honderdduizenden subsidieaanvragen. Hoe lees en beoordeel je alle dossiers correct als je maar een beperkt team hebt om ze te behandelen? Antwoord: met artificiële intelligentie. De AI-software maakt een eerste analyse en selectie van alle inkomende subsidiedossiers. Johan Maas, CIO van RVO vertelt op het iBestuur Congres 2021 over het traject met IBM om AI-software te ontwikkelen met veel aandacht voor gevoelige bedrijfsdata.

Vanaf 13 september starten we met de uitrol van de Masterclass Ethiek (3 podcasts en 3 webinars). In de week van 13 september releasen we de eerste podcast, daarna worden podcasts en webinars steeds afgewisseld. De eerste webinar van deze masterclass is op 20 september. Alle onderdelen zijn ook interessant om los te beluisteren of te bekijken c.q. live aan deel te nemen.

De strijd tussen hen die informatie willen beschermen (de beschermers) en hen die informatie willen achterhalen (de brekers) is al duizenden jaren oud. Het enige wat er aan dit kat-en-muisspel door de eeuwen heen is veranderd, zijn de wapens in het wapenarsenaal van de beschermers en brekers.

Ineens waren met de coronacrisis de files weg. En ze kwamen ook nauwelijks terug toen het aantal vervoerskilometers weer bijna het oude niveau bereikte. Omdat automobilisten minder met z’n allen tegelijk op pad gingen. De grote vraag is nu: hoe kunnen we deze gedragsverandering bestendigen. Slimmere inzet van data kan helpen, denken experts.

Actieve Openbaarmaking

Bij actieve openbaarmaking wachten overheden niet op vragen, maar publiceren ze zelf hun openbare informatie. Wanneer ze dat samen organiseren, wint zowel overheid als gebruiker. Dat is precies wat het Platform Open Overheidsinformatie (PLOOI) gaat doen. Zeven vragen aan projectleider Jelle Verburg van Kennis en Exploitatiecentrum Officiële Overheidspublicaties (KOOP).

Actieve Openbaarmaking

Bij actieve openbaarmaking wachten overheden niet op vragen, maar publiceren ze zelf hun openbare informatie. Wanneer ze dat samen organiseren, wint zowel overheid als gebruiker. Dat is precies wat het Platform Open Overheidsinformatie (PLOOI) gaat doen. Zeven vragen aan projectleider Jelle Verburg van Kennis en Exploitatiecentrum Officiële Overheidspublicaties (KOOP).

De geschiedenis laat zien dat IT-projecten bij overheids­organisaties lang niet altijd succesvol zijn. Verwachtingen worden niet waargemaakt omdat organisaties niet afdoende in staat zijn om te gaan met complexiteit en onzekerheden. Thomas Damen deed onderzoek naar een governance framework dat betere besluitvorming faciliteert door identificatie van de afhankelijkheden.

Als we niet leren van de tekortkomingen van het EU Digitaal Corona Certificaat, zal de voorgestelde Europese digitale identiteit nooit haar volledige potentieel waarmaken. Betrek de private sector erbij voor een beter uitgebalanceerd ontwerp dat goed is voor alle spelers in het ecosysteem. Waarbij we rekening houden met privacy, veiligheid, interoperabiliteit en gebruiksvriendelijkheid.

Een overmatig streven naar efficiëntie zet publieke waarden onder druk, zo leren we uit recente incidenten. De ‘menselijke maat’ en publieke waarden zijn daarbij soms uit het oog verloren. De slinger lijkt nu de andere kant op te bewegen, naar een sterke overheid, maar met een vrees voor het gebruik van data en de uitwisseling van data. Hoe vinden we de balans?

De vraag van werkzoekenden en het aanbod van werkgevers zo goed mogelijk matchen; dat is het ultieme doel van het programma Verbeteren Uitwisseling Matchingsgegevens, oftewel VUM. Dat klinkt eenvoudig, maar is dat niet. De uitwisseling van gegevens is ook op dit terrein nog ingewikkeld. De VNG, UWV en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid willen daar met VUM verandering in brengen.

De wijze waarop we ons bewegen door Nederland is aan grote veranderingen onderhevig. Dit heeft grote gevolgen voor organisaties werkzaam in de mobiliteitssector. Hoe bereiden bedrijven en overheden op het gebied van mobiliteit zich voor op de digitale toekomst? Hoe vertaalt zich dat in hun organisatie en investeringen in technologie?

De Tweede Kamer heeft naar aanleiding van de Toeslagenaffaire aangedrongen op een overheidsbrede scan op onterechte registraties van nationaliteit, etniciteit en geboorteplaats in risicomodellen. De eerste inventarisatie – die van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid – is bijna gereed.

Vergezichten

Een sensor is een zintuig voor een elektrisch of mechanisch apparaat. Ze kunnen als het ware ruiken, horen, zien en voelen. Wat ze aan stoffelijke zaken waarnemen en hoe ze daar elektronisch op reageren, hangt af van het type sensor en hoe ze zijn geprogrammeerd. Een ding hebben ze allemaal gemeen: ze houden ons in de gaten.

Starten met de ontwikkeling van beleid met datatoepassingen vraagt om een andere benadering en denkwijze. Aan de voorkant zullen we het gesprek aan moeten gaan over welke publieke waarden we als gemeenten, provincie of andere overheidsinstelling prioriteren. Dit betekent verder kijken dan efficiëntie, maar juist de legitimiteit van ons handelen bespreken.

Maatschappelijke vraagstukken als de energietransitie vragen om beter gebruik van data en data-analysemethoden. Ook gemeenten staan voor de uitdaging om datagedreven te werken: welke databronnen en algoritmen zijn hiervoor nodig? En hoe te werken binnen juridische kaders en met aandacht voor publieke waarden?

Datacenters werken hard aan het behalen van duurzaamheidsdoelen. De sector hoopt op zoveel mogelijk zelfregulering als het gaat om energie-efficiëntie, waterverbruik en circulaire IT-apparatuur. Michael Winterson van European Data Centre Association (EUDCA) vertelde daarover tijdens State of the Dutch Data Centers 2021.

De complexiteit en volumes van datastromen zijn hard toegenomen. Betere IT, ingericht door mensen die het primaire proces van binnen­uit kennen helpt. Meer besef van het belang van informatie­beheer voor democratische verantwoording helpt ook. Maar basisvoorwaarde is het terugbrengen van menskracht en deskundigheid naar het primaire proces.

In de afgelopen tijd is een ontwikkeling zichtbaar geworden waarbij gewone ambtenaren, zonder bijzondere bevoegdheden, het online gedrag van burgers systematisch en soms heimelijk in kaart brengen. De landmacht, de Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid (NCTV) en ook verschillende gemeenten overtraden op een dergelijke wijze de wet. Wat is hier aan de hand?

De twijfel heeft bij mij toegeslagen. Met best een harde klap eigenlijk. Helemaal zeker weet ik het nog niet, maar steeds vaker denk ik: ik ben helemaal klaar met, wat heet, digitale transformatie. De bestaande realiteit volpompen met digital is verarmend, het voelt als zo’n reductie van wat leven is.

In het Grenzeloos Datalandschap gaan Provincie Zuid-Holland en de gemeenten Rotterdam en Den Haag kennis en vaardigheden delen op het gebied van data en technologie. Door data breed in de regio te delen wordt het volgens hen mogelijk het beleid effectiever te maken. Op 1 juni wordt het Grenzeloos Datalandschap officieel geopend.

Binnenkort organiseren Binnenlands Bestuur en iBestuur het congres ICT en Overheid 2021. Het thema is hoe IT de overheid kan helpen bij het aangaan van maatschappelijke opgaven. Ik mag er iets zeggen over de rol die bestuurders hierin hebben. Een onderwerp dat mij na aan het hart ligt, want die rol is cruciaal. Als bestuurder moet je niet alleen verstand hebben van informatietechnologie, maar ook weten wat die technologie met de samenleving doet.

Als datagestuurd werken de norm wordt, waar blijf je dan met je visie? Twee burgemeesters buigen zich in een beschouwend gesprek over deze vraag. “Het is per definitie bestuurlijk handwerk om een beslissing te nemen over dingen die niet vergelijkbaar zijn. Dat verandert niet nu data­gedreven werken steeds gangbaarder wordt.”

Vorige maand schreven verschillende media over een onderzoek van het CBS naar de relatie tussen inkomen en de kans om te overlijden aan corona. De Volkskrant vatte het samen als: ‘arm’ sterft twee keer zo vaak als ‘rijk’. Statistisch juist, de achterliggende werkelijkheid is complexer. Steeds vaker laten we de data spreken zonder de taal te begrijpen, met alle risico’s van dien.

Het verschil tussen de beste privacy­bescherming in de wereld en een papieren tijger is wel of geen handhaving. Zonder handhaving kan je de meest fantastische wetten aannemen zonder dat ze doen waar ze voor bedoeld zijn. Goed voorbeeld daarvan is de GDPR/AVG.

Overheden zijn bij uitstek in de positie om flinke slagen te maken met het slim gebruiken van data. Denk aan proactieve en snelle communicatie met de burger, smart cities, geoptimaliseerde vervoersstromen en geavanceerd watermanagement. Bestuurders staan nu voor een uitdaging: bepalen van de juiste datagovernance, dataprivacy-maatregelen en architectuur.

Beleid op datatechnologie is hard nodig de komende kabinetsperiode. Enthousiaste plannen over de inzet van big data en algoritmen moeten gepaard gaan met een even enthousiast verhaal over mensenrechtelijke waarborgen.

Algoritmes zijn eng, maar alles is minder eng met het licht aan. Zet algoritmes dus in de schijnwerpers. En licht is niet genoeg voor doorschijnendheid: een algoritme is pas transparant als het ook begrijpelijk is, voor iedereen. Net zoals controle pas democratisch is als iedereen mee kan kijken.

De superslimme samenleving komt eraan. Dat gebeurt op de vleugels van innovatieve technologieën die tot voor kort exclusief tot het domein van hightech leken te behoren. We hebben nog wel muren te slechten. Technologie moet speelser worden, makkelijker toegankelijk voor een meer diverse groep van betrokkenen. TechnoVision is een raamwerk dat speciaal daarvoor is ontworpen.

De combinatie datagebruik en privacy ligt al jaren onder een vergrootglas. Zeker ook waar het gaat om fraudebestrijding door de overheid. Toch is er veel mogelijk als we een aantal belangrijke AVG-principes in acht nemen en rekening houden met ethische aspecten.

“De Smart City is een van de belangrijkste thema’s voor BTG/TGG. Reden temeer waarom dé Branchevereniging ICT en Telecom Grootgebruikers, de Expertgroep Smart Society heeft opgezet met onder andere als onderdeel ‘Smart City.’ De Expertgroep bestaat onder meer uit partijen uit de achterban en opereert als aanjager om te komen tot oplossingen voor een smart sustainable city”, aldus Petra Claessen CEO BTG/TGG.

Actieve Openbaarmaking

Jacqueline Rutjens, directeur van het Rijksprogramma Duurzaam Digitale Informatiehuishouding (RDDI), is initiatiefnemer van de Actieve openbaarmaking. “Dit onderwerp raakt steeds weer het nieuws. Het leeft! De overheid maakt nu al veel informatie actief openbaar; ambtenaren zijn trots op hun werk en willen de samenleving daar graag bij betrekken. Maar wordt die informatie ook gevonden?”

Allerlei initiatieven bestaan en ontstaan om gecontroleerd data te delen en te interpreteren zonder tussenkomst van mensen. Maar niet iedereen kan profiteren van deze kansen.

Gemeenten willen mee in de digitaliseringsslag en op dit punt niet onderdoen voor andere gemeenten. Pas op, waarschuwen onderzoekers van de Utrecht Data School. Een dataproject vereist goede verantwoording en inbedding van publieke waarden. De ethische discussie over deze waarden wordt nu te vaak in de weg gezeten door een onontkoombare drang naar innovatie.

Techmastodonten als Google en Facebook willen veel meer dan enkel een sterke marktpositie verwerven. Daarom is het betreurenswaardig dat de aankoop van Fitbit door Google niet als een ouderwets competitievraagstuk beoordeeld werd door de Europese Commissie. Marktmacht als enige criterium voldoet niet meer om overnames in deze sector te beoordelen.

Veel dataprojecten binnen de overheid struikelen nog voor ze begonnen zijn. Niet vanwege privacy bezwaren of haperende technologie, maar simpelweg door kwalitatief onvoldoende goede data. Tijd om eigenaarschap en rentmeesterschap op het gebied van data te organiseren binnen alle overheden.

Doordat politieke partijen hun verkiezingscampagne steeds meer via sociale media voeren, krijgen zij beter zicht op hun potentiële kiezers. Tegelijkertijd krijgen die kiezers juist minder zicht op hoe partijen opereren. Hoog tijd voor meer openheid over microtargeting. De data die platforms gebruiken om hun bezoekers in verschillende doelgroepen in te delen, kunnen op een minder frisse manier zijn verkregen. De platforms kunnen de politieke partijen ook verschillend behandelen.

Actieve Openbaarmaking

De democratie, de onafhankelijke rechtsstaat, een ambtenarenapparaat zonder corruptie: in Nederland vinden we het vanzelfsprekend. Toch is het dat niet; het kan snel aftakelen en het moet altijd beter, waarschuwt Lousewies van der Laan, directeur van Transparency International Nederland. Een goede informatiehuishouding is essentieel voor de integriteit van de overheid, de geschiedschrijving en voor de analyses en eventuele onderzoeken achteraf.

De wereld om ons heen verandert alsmaar rapper. Belangrijke oorzaak: klimaatverandering. Ook in Nederland zijn de gevolgen daarvan niet te onderschatten. Periodes van hevige regenbuien afgewisseld met periodes van extreme droogte, met als gevolg wateroverlast of uitdroging van de bodem. Genoeg water is van levensbelang en het is aan de waterschappen om de toevoer optimaal te houden.

‘Van wetten en worsten wil je niet weten hoe ze gemaakt worden.’ Ofwel: de overheid weet wat goed is voor u. Dat moet anders en het kan ook anders, zo laat de open en transparante ontwikkeling van CoronaMelder zien. Onze oproep: Wees transparant, omarm kritiek en handel op basis van vertrouwen. Dat leidt tot beter beleid en een groter draagvlak. Geslotenheid is niet meer van deze tijd.

Bijna twaalf procent van de Nederlandse stroom gaat naar datacentra. En dat percentage groeit snel. Als we niet oppassen dan gaat straks een meerderheid van onze stroom naar het verwerken van data. Een regelrechte bedreiging van onze klimaatdoelen? Volgens hoogleraar Ton Backx is ICT juist onmisbaar in een duurzame wereld.

People are more predictable than particles, zo zei de Britse natuurkundige Stephen Wolfram jaren geleden al. Zijn gelijk wordt steeds duidelijker zichtbaar in hoe bedrijven omgaan met data over ons gedrag. Mocht u denken dat u uniek bent en dat uw gedrag niet voorspelbaar is: u zit ernaast. De werkelijkheid is dat we allemaal kuddedieren zijn en ook dat daar veel geld mee te verdienen is door Big Tech.

Digitale Zaken

Data delen beter organiseren is dé kans voor Nederland om succesvol te zijn in AI. Als we nu beginnen hebben we in 2024 het ecosysteem voor AI data delen gerealiseerd. Laten we met elkaar afspraken vormgeven, leren van technische implementaties en adoptie stimuleren. De werkgroep Data Delen van de Nederlandse AI Coalitie heeft een programma opgezet om dit te realiseren. Aan het einde van 2024 moet er een zichzelf financierend ecosysteem zijn gerealiseerd en heeft Nederland een wereldwijde koppositie in AI.

Kathalijne Buitenweg vertrekt na vier jaar uit de Tweede Kamer, met als nalatenschap een nieuwe Vaste Kamercommissie voor Digitale Zaken. “Digitalisering wordt niet politiek gemaakt”, constateert de parlementariër voor GroenLinks.

'Van beleids- naar datacyclus'

Beleid dynamiseert niet, beleid zet vast. Het gebruik van data bewerkstelligt daarentegen juist het tegenovergestelde. Data dynamiseert namelijk wel. Met data hebt je het middel in handen om het narratief, het verháál over de opgave, telkens opnieuw en met steeds andere accenten te verwoorden.

Kun je voorkomen dat AI de foute kant opgaat? In dit whitepaper meer over hoe empathie, transparantie, eerlijkheid en verantwoordelijkheid (het toepassen van) AI kunnen verbeteren, voor zowel de organisatie als het algemene belang.

Cloud is een klein woord voor een complexe wereld waarin betrouwbaarheid en veiligheid van groot belang zijn, maar niet altijd zeker. Samen­werkings­verband de Online Trust Coalitie zoekt naar een manier waarop betrouwbaarheid en veiligheid relatief eenvoudig aangetoond kunnen worden.

Digitale Zaken

Het aanstaande regeerakkoord moet werk maken van data en met concrete plannen komen op het gebied van de digitale infrastructuur, datavaardigheid en veilig en verantwoord datagebruik. De komst van een vaste Kamercommissie voor digitale zaken biedt geen antwoord op de lacune voor dit onderwerp in de politieke programma’s en het debat.

Een gebrek aan verantwoordingsplicht binnen de private sector zal ertoe leiden dat de verantwoordelijkheid voor AI-regulering in de komende vijf komt te liggen bij overheden. Dit is een van de conclusies uit nieuw wereldwijd onderzoek van Pegasystems. Onderzoeksbureau iResearch ondervroeg 1350 respondenten op managementniveau in zeven verschillende marktsectoren in twaalf landen.

Nederland staat met 66.527 incidenten op de tweede plek met het hoogst aantal gemelde datalekken in Europa sinds de invoering van de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) in mei 2018. Alleen Duitsland deed meer officiële meldingen van datalekken (77.747).

Machine learning

Met machine learning worden data op een geautomatiseerde manier onderzocht. Daardoor kun je patronen herkennen waar gemeenten, bijvoorbeeld, hun armoedebeleid mee kunnen verbeteren. Gemeenten, startups en kennisinstellingen werken samen in het machine learning lab in Eindhoven.

'Van beleids- naar datacyclus'

Van beleidscyclus naar datacyclus? We zitten al lang in de datacyclus, betoogt Guido Muller. Technologische transitie gaat altijd hand in hand met bestuurlijke veranderingen. Alleen bij provincies, waar Paul Strijp en ondergetekende werkzaam zijn, houdt het relict beleidscyclus nog relatief lang stand.

'Van beleids- naar datacyclus'

Waar gaat het in de kern om in het debat over de beleids- of datacyclus? Dat in een cyclus ingegrepen kan worden op basis van context, duiding en menselijke maat, stelt IT consultant Walter van de Berg. Want data zijn als kakkerlakken. Als ze er eenmaal zijn kom je er nooit, nooit, nooit meer vanaf. Zorg er voor dat er iemand is die de aan/uitknop kan drukken.

College artificial intelligence #2

Als je de kranten mag geloven kun je artificiële intelligentie werkelijk overal toepassen. Van tekst herkennen, tot de diagnose van borstkankergezwellen. Hoe komt het dat deze technologie zo breed inzetbaar is? In zijn eerste iBestuur-college benadrukte professor Chris Verhoef dat AI een vorm van statistiek is, en dat een prozaïsche naam als zelflerend niets anders betekent dan het vinden van de beste coëfficiënten, zodat de fout van de antwoorden zo klein mogelijk is.

'Van beleids- naar datacyclus'

Van beleids- naar datacyclus? Het gaat volgens Ard Schilder nog niet overal even snel en met volle overtuiging, maar het concept datagedreven werken is binnen het openbaar bestuur al redelijk gemeengoed geworden. Willen we verdere stappen zetten, dan is het nodig een kanteling te maken naar ‘data voor mensgedreven werken’.

'Van beleids- naar datacyclus'

Van beleids- naar datacyclus? In de visie van Agnes Dinkelman gaat het vooral om begrijpen. De processen en de verantwoording van die processen staan te vaak centraal. Dat helpt een burger niet of nauwelijks. Precieze data brengen de werkelijkheid preciezer in beeld. We moeten de zaak 360 graden rondom het onderwerp in beeld zien te krijgen.

Is het zonder meer strafbaar stellen van deep fake technologie in algemene zin wenselijk? Of lost zo’n verbod niets op?

Van voorspellend rekenmodel tot en met zelfbewuste levensvorm, de potentie van artificiële intelligentie (AI) is net zo verwarrend als veelbelovend. Moeten gemeenten eigenlijk ook iets met AI? Zo ja, hoe dan en – ook best belangrijk – hoe vooral niet?

Artificiële Intelligentie (AI) ontwikkelt zich razendsnel en overstijgt landsgrenzen. Hoe leiden we de wereldwijde ontwikkeling van verantwoorde AI in goede banen? Volgens moraalfilosofe Katleen Gabriels (Maastricht University) ligt de sleutel voor morele technologie bij interdisciplinair onderwijs, vertelt ze in een interview met Arine van Heeswijk voor het Rathenau Instituut.