Markt en overheid

Over de drempel

De krijgsmacht ontwikkelt zich naar een flexibele hightech organisatie. Open source is een manier om ook de ICT van de krijgsmacht wendbaar te maken. Vrijgeven van de broncodes van in eigen huis gebouwde software is echter niet in alle gevallen mogelijk. Interview met hoofd technologie Olivier Sessink van het JIVC, onderdeel van de Defensie Materieel Organisatie

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is voor het maken van statistieken in hoge mate afhankelijk van ICT. De volledig in eigen huis gebouwde software stoelt in toenemende mate op open source en is deels vrij toegankelijk. Het vrijgeven van broncodes gebeurt met de nodige voorzichtigheid. Directeur ICT Bas van Essen licht toe.

Als overheid moeten we zorgen dat onze inwoners beter toegerust zijn om hun eigen keuzes te maken in de digitale wereld.

Hoe overheden leveranciers kunnen organiseren rond publieke software is voor veel organisaties nog een open vraag. Ook Denemarken neemt de eerste stappen op weg naar een andere organisatie van de markt voor overheidssoftware. Daar zijn al voorbeelden van publieke overheidssoftware waar meerdere leveranciers aan werken.

Al meer dan 50 jaar schrijven juristen in Nederland over de rechtsbescherming die aan de makers van software toekomt. Veel is daarom al duidelijk. Toch dienen zich bij tijd en wijle nieuwe ontwikkelingen aan. Onlangs oordeelde het Europese Hof in Luxemburg over de verhouding tussen een softwarelicentie en het auteursrecht.

In mei 2019 bereikte de Rijksoverheid met Microsoft een akkoord over ingrijpend verbeterde privacyvoorwaarden. Sindsdien werkt Microsoft aan de implementatie daarvan. “Het kan dus wel”, wil Paul van den Berg, plv. Strategisch Leveranciersmanager Microsoft, ministerie van Veiligheid en Justitie, maar zeggen. “Als je het wederzijdse belang maar bij de juiste mensen over het voetlicht brengt.”

In een recente Kamerbrief liet staatssecretaris Raymond Knops (BZK) weten dat ‘software die met publieke middelen is ontwikkeld, zoveel mogelijk aan de samenleving moet worden teruggegeven’. Maar wat betekent die oproep, wat is er met open source software te winnen? En wat moet er gebeuren wil overheidssoftware publieke software kunnen zijn? Over deze en andere vragen ging het tijdens het iBestuur Thuisdebat #8 van donderdag 12 november.

Proactieve dienstverlening: een overheid die niet afwacht, maar actief op zoek gaat naar vragen en oplossingen. Gaaf, toch?

Over de drempel

“Software die met publieke middelen is ontwikkeld, moet zoveel mogelijk aan de samenleving worden teruggegeven.” Dat is de kern van de nieuwe beleidslijn die staatssecretaris Knops (Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties) op 17 april 2020 aan de Tweede Kamer stuurde. Het lijkt niet meer dan logisch. Toch is vrije en open source software nog geen vanzelfsprekendheid binnen de overheid.

De CoronaMelder, de Nederlandse corona-app, is er sinds midden augustus, zowel voor iOS- als Android-smartphones. De app houdt anoniem bij met wie je in nauw contact komt. Als je een coronatest ondergaat en de uitslag positief is, kun je dit in samenspraak met de GGD vrijwillig melden via de app. Vervolgens krijgen de appgebruikers bij wie je de afgelopen periode dicht in de buurt was een melding en het advies om in quarantaine te gaan.

Omgevingswet-ICT nog niet op orde

De enorme druk op de implementatie van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) en de vertraagde oplevering van een van de uitwisselingsstandaarden speelden een hoofdrol in het jaar uitstel van de Omgevingswet. De tijdsdruk wordt er niet minder door, en de opgave draait niet alleen om software.

De gebruikersvereniging Centric – Vakgroep Contract- en Leveranciersmanagement (CLM) – heeft een mooi resultaat bereikt: een nieuw modelcontract dat duidelijk, scherp en vooral toekomstbestendig is. En daar wordt iedereen beter van: opdrachtgever, leverancier én gebruiker. “Door samen te werken, dragen we bij aan de professionalisering van de hele markt.”

Gemeente Tilburg neemt een koppositie in als het gaat om digitale dienstverlening. Dat bereiken ze onder meer door hun onafhankelijkheid op IT-gebied. Zo bouwen ze tegenwoordig een groot deel van hun applicaties zelf, door gebruik te maken van Blueriq. En dat werkt uitstekend, bleek aan het begin van de corona-crisis.

De transitie naar Common Ground: niet voor niets ligt daar een meerjarenplan onder. Want het vraagt nogal wat van gemeenten om je informatiehuishouding op een hele andere manier in te richten. Vooral van kleine(re) gemeenten die niet altijd over voldoende expertise en middelen beschikken. Althans, dat is de gedachte. Gemeente Buren (inwonertal ruim 26.5000) laat het tegendeel zien.

Stel, je wilt als overheidsinstelling een nieuw softwarepakket selecteren. Je bestaande software is niet meer voldoende, of je wilt iets introduceren waar je nu nog geen oplossing voor hebt (of Outlook, Excel of Post-Its voor gebruikt). Hoe pak je dat handig aan? Sinds mijn eerste werkdag in 1991 heb ik te maken met aanbestedingen, aan de leverancierskant. Ik zie overheden regelmatig dezelfde fouten maken. Daarom zet ik vandaag 7 tips op een rij waarmee je jullie aanbestedingsproces een stuk makkelijker maakt, en de implementatie en gebruik succesvol voorbereidt.

In gesprek met Constantijn van Oranje

Op een winderige februari ochtend spreken we in het spiksplinternieuwe Amsterdamse Epicenter met Constantijn van Oranje – dé ambassadeur van StartupDelta, tegenwoordig gepositioneerd als TechLeap.NL¹. Een toegankelijk gesprek waarin hij ons direct uit de droom helpt: het grootste misverstand bij innovaties is dat het zou beginnen bij technologie. Te vaak gaat men uit van een technische vinding waar aan het eind van een ontwikkelingsproces een probleem bij wordt gezocht.

Onze klanten vragen er regelmatig naar en gemeenten nemen het al op in aanbestedingen: Common Ground, de breed gedragen visie op een vernieuwde informatievoorziening voor de decentrale overheid. Hoe draagt Centric bij aan deze veelbelovende ontwikkeling?

Gezamenlijke inkoop gemeenten loont

Het klinkt zo logisch. Als je met z’n allen wat koopt kun je afdingen op de prijs en meer eisen stellen aan de kwaliteit van de koopwaar. We weten ook dat het in gemeenteland niet altijd eenvoudig is om de handen ineen te slaan. Niet eenvoudig, maar zeker niet onmogelijk. Kijk naar de ontwikkelingen rond Gemeentelijke Telecommunicatie (GT).

Als de departementen meer zicht hebben op rijksbreed vraag en aanbod van sofwarelicenties, kan dat besparingen opleveren en inkoopmanagers helpen. SAM-Rijk brengt dat in de praktijk. De softwareleveranciers hebben daar uiteindelijk ook wat aan.

Gemeenten zetten vol in op digitalisering, waarbij verschillende bedrijfsprocessen soms volledig worden geautomatiseerd. Omdat die processen voor veel gemeenten gelijk zijn, willen ze steeds meer samen doen. Gemeenschappelijke ICT-inkoopvoorwaarden specifiek voor gemeenten zijn daarbij uiterst nuttig. Daarom is de GIBIT (Gemeentelijke Inkoopvoorwaarden bij IT) opgesteld, een instrument dat past in de professionalisering van het opdrachtgeverschap van gemeenten.

Dat leveranciers in de gemeentelijke IT-markt als boeman worden bestempeld is onterecht. Want elke relatie kent meerdere partijen, waarin iedereen zijn rol sterk moet invullen. Daarom is het verbeteren van leveranciersmanagement en het versterken van het opdrachtgeverschap van gemeenten een belangrijk onderdeel van de Digitale Agenda 2020.

Op 1 april hebben VNG/KING en softwareleveranciers een nieuw convenant ondertekend, een reeks van afspraken die beter aansluit op de huidige doelen van gemeenten, zoals die in de Digitale Agenda 2020. Verantwoordelijkheid wordt niet alleen neergelegd bij softwareleveranciers, maar ook bij gemeenten.