Overheid in transitie

Er wordt vanuit de raad weinig, veel te weinig, aan overlevering en geschiedschrijving gedaan. Voor de reconstructie van de tijdlijn van gebeurtenissen in de openbaarheid en de achterkamers. Om het verhaal niet alleen vanuit de bestuurlijke of ambtelijke kant te onthouden, maar ook vanuit de kant van de volksvertegenwoordigers.

Recensie

Praktijkgericht met een stevige theoretische onderbouwing. Inspirerend met een positieve grondhouding naar provincies. En zeker ook gedurfd. Deze kwalificaties passen bij het recent verschenen boek ‘De moderne digitale provincie’ van Jaring Hiemstra. Het leest als een provinciale routekaart voor digitalisering. Dat neemt niet weg dat een drietal vraag- en kritiekpunten op zijn plaats is.

Denemarken is mondiaal koploper op het gebied van digitalisering. Wat is het geheim achter hun succes? Het ministerie van BZK liet het onderzoeken door PWC. Een centraal aangestuurd digitaliseringsmodel met een goede regie blijkt een belangrijke factor. De autonomie van individuele partijen en decentraal verdeelde budgetten leidt tot versnippering van kennis en een onevenwichtig ecosysteem.

Een niet innoverende overheid gaat failliet, misschien niet financieel, maar wel moreel en qua geloofwaardigheid, qua betrouwbaarheid. Daar helpt geen minister van Digitale Zaken. Het wordt tijd dat digitalisering in alle bestuurslagen en overheidsinstellingen ‘chefsache’ wordt. Innovatie moet van de borreltafel en op de bestuurlijke agenda.

Welkom in de Tweede Kamer! Nieuwe leden komen de Tweede Kamer altijd binnen vol passie voor de zaak en interesse in specifieke domeinen. Maar slechts weinigen profileren zich als gespecialiseerd in informatiehuishouding. Toch is het een onderwerp waar iedere politicus, en eigenlijk ook iedere ambtenaar, iets van moet weten.

Digitale Zaken

Welke tien ICT-gerelateerde dossiers moeten de komende regeerperiode op de agenda van het nieuwe kabinet staan? We legden de vraag voor aan Linda Kool, senior onderzoeker Digitale samenleving van het Rathenau Instituut. ECP-directeur Arie van Bellen voegt daar zijn lijst graag aan toe.

Het recept voor succesvol implementeren van zaakgericht werken? Volgens Marten Poutsma, accountmanager van Pegasystems, bestaat dat uit drie hoofdingredienten: Een solide partnerlandschap, een legitieme context die bijdraagt aan betrouwbare gegevensuitwisseling, en een nieuwe manier van werken voor ambtenaren. DICTU RijksZaak is hier het levende bewijs van.

Hoe krijg je regie op je internetdomeinen? En hoe voorkom je ‘dweilen met de kraan open’? Larissa Zegveld gaat tijdens dit webinar in gesprek met Jacqueline Rutjens (RDDI), Güldeniz Isik (Logius), Richard van Schaik (SZW) en Seger de Laaf (AZ): lessen uit de praktijk en aanknopingspunten om nu te kunnen beginnen met dweilen…

Toegegeven, in het verleden is er stevig bezuinigd op informatiebeheer binnen de overheid. Maar met de toegenomen aandacht voor de informatiehuishouding liggen er voor ons informatieprofessionals kansen. Die moeten we benutten! Hoe? Door ons op te stellen als volwassen partner van de organisatie en als de experts die we zijn.

Digitale Zaken

Hoe moeten de nieuwe Tweede Kamer en regering opereren voor een optimale, onontkoombare digitale toekomst en hoe wordt de nieuwe vaste Tweede Kamer­commissie voor Digitale Zaken een succes? We vroegen het aan drie experts in de wetenschap, maatschappij en politiek: Natali Helberger, Arie van Bellen en Chris van Dam.

Gemeenten moeten basisgegevens rechtstreeks kunnen afnemen bij de landelijke registraties: dat is wat het programma Haal Centraal wil realiseren, in lijn met de informatiekundige visie Common Ground. Een belangrijke schakel in de uitvoering zijn de Haal Centraal API’s die rechtstreeks ophalen bij de bron mogelijk maken. Veilig gebruik vraagt om investeringen aan de kant van gemeenten in beveiliging, autorisatie, protocollering en identiteitsbeheer.

De menselijke maat moet terug in het werk van het UWV. Dat zegt UWV-baas Maarten Camps in een interview in Trouw van 21 april: “We zijn de laatste jaren doorgeslagen in digitalisering”. Soms het het beter om de telefoon te pakken, te chatten of te videobellen om iemand uit te leggen hoe zijn uitkering in elkaar zit.

De IT-organisatie van Rijkswaterstaat (RWS) wil dienstverlening van topniveau bieden op basis van geautomatiseerde processen. Dat begint bij het gestandaardiseerd vastleggen en uitwisselen van informatie. Dit helpt RWS ook datagedreven te sturen. De software van TOPdesk speelt bij alles een steeds belangrijkere rol.

Met gemeente Apeldoorn als kwartiermaker verrijkten we onlangs iBurgerzaken met het burger- en bedrijvenportaal: een persoonlijke digitale pagina binnen jouw gemeente. Hier zie je op één centrale plek wat de status van je zaak is. Bovendien deelt de gemeente hier documenten behorend bij deze zaak op een beveiligde manier met burger of bedrijf. Een mooie stap om de digitale dienstverlening binnen gemeenten verder op de kaart te zetten.

Vaak weten organisaties niet hoeveel websites ze ondertussen in de lucht houden. Een recept voor voor verwarring, ontevredenheid en ook cybercrime. Forum Standaardisatie beschrijft in haar nieuwste publicatie ‘Regie op internetdomeinen: lessen uit de praktijk’ vijf basisprincipes waarmee organisaties het domeinbeheer op orde kunnen krijgen.

De pandemie dwong bedrijven en overheden om hun organisatieprocessen opnieuw te bezien. Wat zijn de lessen voor de lange termijn? Hanne Decoutere en Sophie Kuijt delen hun gedachten over hoe organisaties de transformatie naar Emerge Smarter in de praktijk kunnen brengen. Met verandering als een constante, menselijkheid als kern, en voor een duurzame toekomst.

Digitale Zaken

Door het ontbreken van heldere regels is het digitale domein een speeltuin geworden voor rovers en ronselaars. Er is werk aan de winkel! Is de politiek daarop voorbereid? Mijn voorstel is om die kennis op te bouwen door een nieuwe praktijk rond digitalisering op te zetten. Een ‘wasstraat’ voor al het beleid en wetgeving die raken aan digitalisering.

Actieve openbaarmaking

Een evenwicht vinden tussen aan de ene kant actieve openbaarmaking en aan de andere kant (semi-)overheidspersoneel de veiligheid geven om tot creatieve oplossingen te komen. Dat noemt Gerdine Keijzer-Baldé de ‘ultieme uitdaging’ waarvoor de overheid staat. Keijzer-Baldé is plaatsvervangend secretaris-generaal en chief information officer bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK).

Positioneer open source nog sterker als standaard, agendeer de noodzaak om anders aan te besteden en vergroot de kennis over open source bij overheden, deze adviezen staan in het onderzoeksrapport over opensourcegemeenschappen. Het onderzoek werd in opdracht van de Directie Digitale Overheid van het ministerie van BZK uitgevoerd.

Digitale Zaken

‘Te vaak laten we ons als overheid overvallen door de effecten van digitalisering. We laten de keuzes die de informatiesamenleving vormgeven over aan anderen, zoals grote techbedrijven’, zegt Nathan Ducastel, beleidsdirecteur Informatiesamenleving bij de VNG en directeur van VNG Realisatie.

Het kabinet wil de informatiehuishouding van het Rijk voor 2027 op orde brengen. Voor 1 juli 2021 moet er per ministerie en instanties een actieplan liggen hoe de doelen behaald gaan worden. Voor de coördinatie van de uitvoering wordt een regeringscommissaris aangesteld, die moet per 1 juli aan de slag zijn.

Cybercriminaliteit neemt toe, georganiseerde misdaad en statelijke actoren vormen een permanente dreiging en de keten die Nederland hier tegen verdedigt vertoont gebreken. Dat stelt de Cyber Security Raad in een nieuw advies. Bovenop de huidige budgetten en uitgaven is er volgens het onafhankelijke adviesorgaan van het kabinet 833 miljoen euro nodig.

In de toeslagen­affaire speelt de ICT een belangrijke rol. Het zwakke toeslagen­systeem zette de Belastingdienst vanaf de start op achterstand en drukte een stempel op het verder functioneren. De roep om een harde fraudeaanpak leidde tot een foute applicatie die een digitale drijfjacht faciliteerde.

Digitale Zaken

De wens om digitalisering naar een hoger niveau te tillen is er, waarom gaat het dan toch zo vaak mis? En hoe kan het kabinet ervoor zorgen dat het in 2025, bij de volgende verkiezingen, voor eens en voor altijd dergelijke IT-blunders achter zich heeft gelaten?

Wij leven in een tijd dat het hebben van een visie ouderwets lijkt. Anno 2021 werken we incrementeel en ontwikkelen we nieuwe producten en diensten via korte doelgerichte ‘sprints’. Maar wat als iedereen zijn eigen doel nastreeft? Als tegelijkertijd verschillende teams aan het ‘sprinten’ zijn? Kijkend naar de overheid zou een visie op wat we willen en niet willen met betrekking tot ‘de cloud’ een zinvolle investering zijn.

Digitale Zaken

Nu we nog steeds midden in een pandemie zitten, is het goed om de bekende woorden van Winston Churchill nog eens te herhalen: ‘Never let a good crisis go to waste’. Welke lessen zijn uit deze crises te leren voor de nieuwe Tweede Kamer, en dan met name de ICT-woordvoerders?

Gemeenten willen mee in de digitaliseringsslag en op dit punt niet onderdoen voor andere gemeenten. Pas op, waarschuwen onderzoekers van de Utrecht Data School. Een dataproject vereist goede verantwoording en inbedding van publieke waarden. De ethische discussie over deze waarden wordt nu te vaak in de weg gezeten door een onontkoombare drang naar innovatie.

'Van beleids- naar datacyclus'

Kijk hier de bijeenkomst van 11 maart 2021 terug van de presentatie van de Triple Tower Canvas, een model dat Jan van Ginkel (provincie Zuid-Holland) uitwerkte op basis van een design sprint met tien deskundigen over het actualiseren van de beleidscyclus. Wat je morgen besluit kan gisteren achterhaald zijn. Hoe kunnen we de meervoudigheid in een nieuw model opnemen? En hoe maken we optimaal gebruik van beschikbare data? Na de presentatie volgt een levendig debat aan de hand van drie stellingen.

In een ideale wereld helpen AI-chatbots om vragen van burgers en bedrijven te beantwoorden, bestuurt de over heid beter met betrouwbare data en inzichten en maken open overheidsdata de samenleving veiliger en efficiënter. Hoe dicht staan we bij dat ideaal? Je hoort het op donderdag 25 maart van 16:30 tot 17:30 uur. Dan organiseert IBM een online panelgesprek over het belang en de haalbaarheid van een degelijke digitale informatiehuishouding voor overheden.

Bij 36 procent van de gemeenten is de informatieveiligheid afgenomen door de COVID-19 crisis en het massale thuiswerken. 117 hogere ambtenaren binnen Nederlandse gemeenten zijn hierover ondervraagd in het Digitale Overheidsonderzoek: Gemeente 2030, van BCT Software en iBestuur. Daarnaast zegt 18 procent dat de privacy van de burgers minimaal één keer in het geding is gekomen sinds de coronacrisis.

Digitalisering heeft grote impact op onze maatschappij. Tweede Kamerlid Kees Verhoeven vindt dat er véél meer aandacht moet komen voor digitalisering en technologie. Zeker ook tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 17 maart. Daarom roept hij alle kiezers op: vul de Technologie Kieswijzer in en spreek je uit over de digitale toekomst van Nederland.

Digitale Zaken

Vorige week gaf de EU aan positief te zijn over een digitaal vaccinatiepaspoort. Overheden zouden dit moeten aangrijpen om haar regierol in het digitale landschap rondom identiteit te versterken. En wel door versnelde stappen te zetten richting een slimmere identiteitsinfrastructuur. Een ecosysteem waarin de controle op identiteit weer komt te liggen waar het hoort: in de handen van de burger.

Actieve openbaarmaking

Compleet zwartgelakte pagina’s in reactie op een Wob-verzoek? Belachelijk, vindt Serv Wiemers, directeur van de Open State Foundation (OSF). “Er is geen enkele reden waarom de burger niet zou mogen weten wat de overheid voor diezelfde burger doet. Dat is te bizar voor woorden.”

Alle overheidswebsites en e-maildomeinen van de overheid moeten voor het einde van dit jaar, naast via IPv4, volledig bereikbaar zijn via IPv6. Dat besloot het Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid (OBDO) op 8 april 2020. Om aan deze afspraak te kunnen voldoen moeten een flink aantal overheidsorganisaties dit jaar nog aan de bak. Forum Standaardisatie roept overheden op leveranciers te vragen om IPv6.

Actieve Openbaarmaking

Het kabinet komt in de reactie op de toeslagenaffaire kinderopvang met de introductie van een regeringscommissaris informatiehuishouding. De gemeenten Utrecht en Amsterdam kennen al langer een informatiecommissaris. Een belofte? Structurele aandacht voor openbaarmaking kan in relatief korte tijd in ieder geval veel vruchten afwerpen. Een gesprek met de enige lokale, fulltime informatiecommissarissen in Nederland: Donovan Karamat Ali (Utrecht) en Sofie Bustraan (Amsterdam).

Gemeenten moeten zich voorbereiden op cybercrises waarbij zij zelf het slachtoffer zijn, maar ook een visie ontwikkelen op de rol die zij wel of niet spelen bij cybercrisis die binnen de gemeentegrenzen plaatsvinden en die kunnen leiden tot orde verstoringen. De onderzoeksgroep Cybersafety van NHL Stenden Hogeschool en het lectoraat Riskmanagement en Cybersecurity van de Haagse Hogeschool voerden een verkennende studie uit.

Stond jarenlang efficiëntie van de bedrijfsvoering centraal, nu is het tijd om te investeren in kwaliteit: noodzakelijk om de wendbaarheid en effectiviteit van de rijksdienst te verhogen. Dan wordt de dienstverlening nog beter en het geluk van de rijksambtenaren groter.

Een grijs circuit. Stukken die geen echte feiten meer bevatten. Een dubbele boekhouding. Dit zal volgens een groot deel van de ambtenaren het gevolg zijn van meer transparantie en openheid bij besluitvorming door het kabinet of college. Minder dan de helft van hen is er voorstander van om te breken met de zogenaamde ‘Rutte-doctrine’. Dat blijkt uit onderzoek van Binnenlands Bestuur in samenwerking met FNV Overheid.

'Van beleids- naar datacyclus'

Op 18 februari organiseren we een online design sprint rond het thema ‘van beleidscyclus naar datacyclus’. Een design sprint is een effectieve werkvorm waarin de deelnemers op een gestructureerde en visuele manier snel tot een ontwerp komen. Op 11 maart a.s. van 12:00 – 13:00 uur organiseren we een (online) bijeenkomst waarin we ‘het nieuwe model’ presenteren. Save the date!

Hoe mooi zou het zijn als we in de nabije toekomst geen integratie-uitdagingen meer hebben in het gemeentelijk applicatielandschap. Dat we samen de complexiteit van interoperabiliteit kunnen wegnemen en de gegevens­uitwisselingsrevolutie als evolutie kunnen doormaken. Een mutatie op een dossier kan gewoon direct bij de bron worden gedaan, zonder redundante opslag van gegevens en transformatie van gegevens. Samen vernieuwen terwijl de gemeentelijke winkel open blijft.

Acht brancheorganisaties uit de digitale sector gaan politici kennis bijbrengen over de werking van de digitale samenwerking en economie. Daartoe starten de partijen, samen met ECP en iPoort, de Digitale Binnenhof Academy. Politici krijgen kennis en achtergronden over onder andere cyberveiligheid, de cloud, dataverzameling en bescherming en kunstmatige intelligentie.

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) zoekt overheden met innovatieve ideeën om de digitale dienstverlening te verbeteren. Vanaf 1 februari tot en met 31 maart 2021 (23.59 uur) kunt u uw projectvoorstel indienen voor een bijdrage uit het Innovatiebudget Digitale Overheid.

Digitale Zaken

“De overheid moet digitaal doén,” zegt Kees Verhoeven in het artikel ‘Lessen in Den Haag: betere grip op ICT’ in iBestuur Magazine. Ik hoop dat het “elektronisch invullen van formulieren” een belangrijk onderwerp op de agenda van de nieuwe Kamercommissie wordt. Misschien niet zo sexy en actueel als ‘algoritmes’ of 5G, maar het gaat hier wel om een continue stroom van kleiner en groter burgerlijk (en ambtelijk) leed.

“Als het makkelijk was, hadden we het al gedaan.” Het is de nuchtere analyse van Emine Özyenici, CIO van de SVB, van de stand van de digitale overheid. “De klassieke manier van ontwikkelen, door eerst het grote geheel uit te tekenen, werkt niet. We moeten gewoon beginnen. Experimenteren, leren en met elkaar de antwoorden vinden. Vanuit de casuïstiek en met commitment van het bestuur.”

Actieve openbaarmaking

Het wetsvoorstel Open overheid is door de Tweede Kamer (met een aantal amendementen) aangenomen. De overheid moet meer informatie uit eigen beweging gaan publiceren en toegankelijk maken voor iedereen. In dit digitale magazine interviews, praktijkcases en een digitaal verslag van de debatten en presentaties tijdens de Dag van de actieve openbaarmaking die iBestuur in samenwerking met het Rijksprogramma Duurzaam Digitale Informatievoorziening (RDDI) op 11 december jl. organiseerde.

Het besef dat digitaal het nieuwe normaal is, is nog niet voldoende doorgedrongen tot de gemeentelijke top. Beslissingen worden te vaak aan deskundigen gelaten. Dat blijkt uit de ict-benchmark van M&I/Partners. Ook lijkt het erop dat gemeenten die in de kopgroep zitten qua digitalisering, minder kosten hebben.

Open overheid

De overheidsinformatiehuishouding wordt geregeerd door twintigste-eeuwse denkbeelden. Dat paradigma zal moeten veranderen om een aantal fundamentele problemen te kunnen oplossen. Met kabinetsreactie op het rapport ‘Ongekend onrecht’ kunnen we de eenentwintigste eeuw niet binnenstappen. De wet zegt: u zult archiveren en u zult openbaar maken. Maar dan? Hoe vind je als burger wat relevant is?

Hoe digitaal volwassen zijn gemeenten in Nederland? In de jaarlijkse ICT Benchmark Gemeenten meten we sinds 2020 de digitale volwassenheid om de deelnemers inzicht te geven in hun digitale potentieel. Hieruit blijkt dat gemeenten nog maar aan het begin staan van hun digitale transformatie. Download het rapport.

Cybersecurity

Het duurt nog twee jaar voordat de ict-infrastructuur van de gemeente Hof van Twente weer op het niveau is van voor de ransomware-aanval begin december. Dat schrijft burgemeester Ellen Nauta aan de inwoners van de gemeente. Volgens het crisisteam zijn er geen gegevens van inwoners naar buiten gegaan.

Digitale Zaken

Nu we nog steeds midden in een pandemie zitten, is het goed om de bekende woorden van Winston Churchill nog eens te herhalen: ‘Never let a good crisis go to waste’. Welke lessen zijn uit deze crises te leren voor de nieuwe Tweede Kamer, en dan met name de ICT-woordvoerders?

De eindstreep voor Rutte-III is in zicht. Hoe heeft de Tweede Kamer de kabinetsinspanningen op ICT-gebied beleefd? Is een ‘tweede Elias’ voorkomen? Is de Kamer zelf ook beter beslagen ten ijs gekomen? Zes ICT-woordvoerders blikken terug.

Waarom lukt het maar niet om als overheid op één domeinnaam-extensie over te gaan?

2020 was het jaar van de digitale corona-oplossingen. Terwijl het leven tot stilstand kwam, denderden we via onze digitale snelweg door. Online waren we tenminste nog ‘alone together’. “Hoe voorkomen we dat mensen hun eigen on- en offline ervaringen verheffen tot de enige relevante waarheid?”

Uitvoeringsorganisaties die de menselijke maat uit het oog verliezen. Het komt erg vaak voor. Is er een oplossing voor?

Het fenomeen Informatiehuishouding van de overheid is niet van vandaag of gisteren. Duurzame toegankelijkheid (DUTO) is al jaren het sleutelwoord voor het waarborgen van publieke archieven in een digitale overheid. Dat gaat over digital born archief. Minder bekend is dat ook een stille revolutie gaande is in digitaal gemaakte, digitized, historische archieven. Waar vroeger alleen ervaren paleografen toegang hadden tot handgeschreven documenten van voor de negentiende eeuw, komen die nu binnen het bereik van alle geïnteresseerden.

Vrijwel alle organisaties binnen de overheid maken momenteel de omslag van een traditioneel IT naar een API-ecosysteem. Er is API beleid, een API strategie en een Kennisplatform API’s. Op dinsdag 3 november Frank Terpstra (Geonovum) en Gino Laan (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) praatten deelnemers bij over de activiteiten, resultaten en de plannen voor de toekomst.

Voor welke uitdagingen zien gemeenten zich gesteld, als het gaat om Common Ground, de hervorming van de gemeentelijke informatievoorziening? En wat is de rol van het onderwijs- en kennisinstellingen daarbij? Maarten Hoekstra maakte een rondje langs Friese gemeenten en de VNG. Hij constateerde dat die onderwijs- en kennisinstellingen een belangrijke rol kunnen spelen in de ontwikkeling van Common Ground.

In 2020 werd de digitale samenleving en ook de overheid zwaar op de proef gesteld. Uit verschillende incidenten bleek hoe inventief, veerkrachtig maar tegelijk ook kwetsbaar de Rijksoverheid is. Een interview met Bas den Hollander – directeur directie Digitale Overheid en Désirée Geerts, MT-lid directie Digitale Overheid.

Vanaf woensdag 23 september 2020 moeten alle overheidswebsites toegankelijk zijn of maatregelen hebben genomen om toegankelijk te worden voor alle Nederlanders – dus ook voor mensen met een visuele, auditieve of andere beperking. Is dit gelukt? Welke stappen moet je zetten om de doelen te bereiken? Roeland Sorber van Stichting Accessibility geeft antwoord op zeven belangrijke vragen.

Bestuursvoorzitter Kadaster ondertekent Groeipact Common Ground

Op 14 juli zette Frank Tierolff, bestuursvoorzitter van het Kadaster, zijn handtekening onder het Groeipact Common Ground. De ondertekening markeert de toenemende samenwerking tussen gemeenten en ketenpartners. Waarom vindt de bestuurder Common Ground een belangrijke beweging?

De Lochemse burgemeester Sebastiaan van ’t Erve (1977) kreeg vorig jaar een alarmerend telefoontje van de politie. Hackers waren het computersysteem van de gemeente binnengedrongen. Sindsdien waarschuwt hij iedereen voor hun digitale kwetsbaarheid.

Ontbijtbijeenkomst Future Lab

Op woensdag 1 juli hielden iBestuur en het Rijksprogramma Duurzaam Digitale informatievoorziening (RDDI) in Den Haag (Nieuwspoort) een ontbijtbijeenkomst over het thema ‘De informatiehuishouding van het Rijk in 2030’. Bij de overheid is digitale informatie goud voor de organisatie zelf, maar ook voor de samenleving. Maar dan moet de informatiehuishouding hier wel op aangesloten zijn.

Is Common Ground een (zoveelste) ICT-hoofdpijndossier of is het écht een wendbaar vernieuwingstraject?

Eén van de grote ontwikkelingen binnen gemeenten is Common Ground, de gemeenschappelijke informatiekundige visie op de informatievoorziening binnen en tussen gemeenten. Een belangrijke pijler onder die beweging zijn de API-standaarden voor zaakgericht werken (ZGW API’s). Er is veel enthousiasme voor de standaarden, bijvoorbeeld vanuit de gemeente Súdwest-Fryslân.

De VNG maakt serieus werk van Common Ground. De implementatie van dit architectuurprincipe, dat de datalaag standaardiseert en scheidt van de applicatielaag, zou een grote stap voorwaarts betekenen in de flexibilisering van het IT-landschap van lokale overheden. Maar al te rigide standaardisatie kan innovatie beperken.