Er zit een weeffout in de discussie over de output van de commissie Elias. Als antwoord vallen we in Den Haag steeds weer in diezelfde reflex: meer en beter toezicht.
Er zit een weeffout in de discussie over de output van de commissie Elias. Wat een beetje trekjes heeft van Albert Einsteins begrip ‘insanity’: doing the same thing over and over again and expecting different results. Huh…? Ja, want met alle respect voor de techniek, het gaat hier ten principale om een gedragsverandering.
Zoals Elias dat op de eerste pagina z’n rapportage constateert: ‘dat vooral de cultuur rondom ICT-projecten bij de rijksoverheid niet deugt’. En als antwoord daarop vallen we in Den Haag steeds weer in diezelfde reflex: meer en beter toezicht. Meer controle, meer protocollen, meer regels. Elias is daar overigens niet uniek in. Kijk maar naar de output van de commissie Van Vliet (Woningcorporaties) die het zelfs heeft over de 4G’s: Geld, Gedrag, Governance en Grenzen. Maar ook gebruik maakt van datzelfde repertoire: operationaliseer een woonautoriteit.
Moeten of willen
Interessant is dus om te kijken hoe je gedrag effectief kunt veranderen. Wat als het ware proven technology is. Zeker in een omgeving met professionals waarbij vakmanschap, vertrouwen, verbinding dominante kernwaarden zouden moeten zijn. Het antwoord op die vraag is eigenlijk simpel: via moeten of via willen. Moeten is de traditionele wijze. Negatief ingevuld, met uitingen als straf, afkeuring, schade en mislukking. Uitgaande van het feit dat het nemen van eigen verantwoordelijkheid non existent is. Waar intrinsieke motivatie gewoon niet bestaat. En mensen niet te vertrouwen zijn. Alles gericht op het vermijden van onlust. Waarbij regels, procedures en controle dominant zijn. Tsja. Hoe anders is die insteek bij willen. Want dat is vooral gericht op het verkrijgen van lust – waarbij energie, inspiratie, toekomstbeelden, ownership en belief centraal staan. Met een positieve insteek, zoals beloning, goedkeuring, glorie, en erkenning.
Maar er is nog iets anders dat ontbreekt in de discussie over ICT projecten bij de overheid. Want iets in mij zegt dat het geheel ook een sterk ‘Alice in Wonderland’-achtig karakter heeft:
– Alice: ‘Would you tell me please which way I ought to go from here?’
– Cat: ‘That depends a good deal where you want to get to’.
– Alice: ‘I don’t much care where’.
– Cat: ‘Then it doesn’t matter which way you go’.
Want hebben we nou zoals Stephen Covey dat ons heeft geleerd (‘begin met het einde voor ogen’) een beeld waar we straks staan? Welke waarde ICT-toepassingen in de verschillende domeinen van ondernemen, zorg & welzijn, mobiliteit, onderwijs & cultuur, fysieke leefomgeving, veiligheid, sociale sector kan creëren? Welke nieuwe toepassingen dan mogelijk zijn in de sfeer van dynamisch verkeersmanagement, slimme steden, bestuurloze auto’s of robotisering in de zorg? Of middels het breed gebruik van open data? En hoe dat dan winstpakkers kan opleveren voor ons land?
Slimme denkers
Of dat ingewikkeld is: zeker. Maar is dat onmogelijk: dacht het niet. Want je moet gewoon per domein een paar slimme denkers organiseren. Multidisciplinair, dus een combinatie van private, publieke en wetenschappelijke vertegenwoordigers. Mensen die enerzijds kennis van zaken hebben, weten waar ze het over hebben en die anderzijds out of the box kunnen opereren in de sfeer van ‘de opdracht is niet om te zien wat nog niemand heeft gezien, maar om te bedenken wat nog niemand heeft bedacht – bij wat wij allemaal zien’. Zoals de engelse dat zo mooi kunnen zeggen: ‘you have to step back to jump further’. Laat hen schetsen waar we voor dat specifieke domein in 2020 staan. Welke kansen er te verzilveren zijn als we nú ons ICT huiswerk optimaal gaan doen. Voorzien van nieuwe toepassingen in de geest van the internet of everything. En dan niet rule based, maar value based. Passend in deze moderne tijd met kernwaarden als coöperatief, win/win en vertrouwen. Met een centrale positie voor het maatschappelijke vraagstuk. En met businesscases – inclusief de offers om daar te komen – op het niveau van de BV Nederland. Waarbij je denkt in investeringen en benefits – niet in kosten en boekhouding. Heel huiselijk: in kansen – dus niet in beperkingen.
Het mooie van zo’n aanpak waarin je meerdere horizonnen schetst is dat het denkkracht en draagvlak combineert. Maar bovenal leidt dat werken met heldere doelen volgens organisatiepsycholoog Fred Luthans tot dé vier bouwstenen van ons ‘psychologisch kapitaal’ : meer hoop (1), meer zelfvertrouwen (2), meer veerkracht (3) én meer optimisme (4). En meer psychologisch kapitaal leidt dan weer tot betere prestaties, meer tevredenheid, minder verzuim en minder cynisme.
Daar waren we toch van?
Hoi Dirk Jan,
Dank voor je gedachten! Zelf denk ik dat het ook vreselijk belangrijk is om via de ‘lean startup’ methode te komen tot stapsgewijze innovatie. Bepaal in korte stappen wat echt belangrijk is en dan ontstaat er een nuttig product wat bovendien zeer kosten efficiënt is. Bedrijven als Uber, Airbnb, Adyen, Booking.com, et cetera wisten vooraf echt niet exact waar het naar toe ging! Die zijn in stapjes met heel veel tussentijdse klantfeedback in het juiste spoor gekomen. En zo zou je het ook bij (semi)overheden aan dienen te pakken.
Extra uitdaging hierin is dat de aanbestedingen bijna altijd ‘waterval’ gedreven zijn. Dit staat haaks op de lean startup methode. Daar komt dan ook nog bij dat voor echt grote projecten vaak enkel de grote IT bedrijven kunnen voldoen aan alle eisen. En de grote IT jongens zijn nou niet echt van de lean startup… Mijn mening is dat zolang de (semi)overheid het aanbestedingen beleid niet aanpast het een herhaling van zetten wordt.
Dank Alexander voor je leuke reactie. Natuurlijk heb je gelijk dat er geen blauwdruk ten grondslag lag aan Uber of Airbnb-achtige oplossingen. Maar daar moet wel conceptueel over zijn nagedacht. Aan de hand van een aantal leidende principes of uitgangspunten. Die het mogelijk heeft gemaakt om bestaande patronen te doorbreken. Volgens mij wordt zo’n proces versneld als we meer (uitgewerkte) toekomstbeelden wisselen. Want juist dát maakt het dan ook mogelijk om de offers te rechtvaardigen om daar dan te komen. In de sfeer van jou aanbestedingsproblematiek. Je zult eerst naar een hoger niveau moeten gaan om vandaar uit de stap naar het hier en nu te kunnen zetten. Zoals de Engelse dat zo mooi zeggen: you have to stap back to jump futher. Richten, inrichten en verrichten heet dat in de volksmond.
Goede groet Dirk-Jan
Beste Dirk-Jan, fraaie perspectieven die je schetst maar ze gaan helaas volledig voorbij gaan aan de werkelijkheid. Zeker, en ook ik heb dat meermalen gezegd, heeft de Commissie Elias het in belangrijke mate over een noodzakelijke gedragsverandering maar wat is er moeilijker dan juist dat ? De situatie waarin we verkeren is er een van een tekort schietend opdrachtgeverschap, van een markt die zijn professionele verantwoordelijkheid niet neemt en van beleidsbepalers die niet (meer) gaan voor de publieke zaak maar vooral worden aangestuurd door eigenbelang en daarop afgestemde persoonlijke agenda’s. Denken dat dat probleem “gewoon” kan worden opgelost door wat slimme denkers aan het werk te zetten, is van eenzelfde “Alice in Wonderland” gehalte als waarvan je de huidige discussie over ICT– projecten van de overheid beticht. “Value based” denken kan zinvol zijn in een omgeving waarin waarden worden gedeeld en “value” meer inhoud heeft dan persoonlijk “value”. Waar die basis ontbreekt zullen regels, toezicht en repressie voor tenminste enige ordening moeten zorgen. Het is (helaas) niet anders.
Groet, Ruud
Baas boven baas Ruud – jij hebt meer vlieguren dan ik. Begrijp je punt, waar wil toch graag een lans breken voor een andere aanpak. Die in de praktijk – zo is mij gebleken – succesvol is. Om vooral te voorkomen dat we in diezelfde cirkel blijven draaien. En dat het geen prietpraat is blijkt wel uit het feit dat het boek ‘de 7 eigenschappen van effectief leiderschap’ van Covey zo’n slordige 15 miljoen keer over de toonbank is gegaan. Mag je dan met recht toch wel een bestseller noemen – of niet soms?
Groet, Dirk-Jan
Hoi Dirk-Jan,
Jouw betoog spreekt mij aan. Na meer dan 30 jaar aan leveranciers-zijde, de grotere system-integrators, en vervolgens een kleine 10 jaar in de overheid, ben ik optimistisch over de potentie van innovatie van binnenuit.
Inmiddels meerdere keren professionals ontmoet met kansrijke ideeën over het realiseren van digitale dienstverlenings-ambities. Waar het om gaat is om hiervoor de ruimte te bieden in, zeg maar, lean start-up achtige faciliteiten.
Indien daarbij organisatorische en procedurele restricties worden losgelaten, hebben geestverwanten elkaar snel gevonden.
Als vervolgens beleid en uitvoering elkaar in intensieve interacties kunnen challengen, en gerichte, externe expertise op kleinschalige basis wordt ‘geinjecteerd’, ligt hier de basis om de levensvatbaarheid aan te tonen incl. de eerste scenario’s voor uitrol op grotere schaal.
Dan pas breekt het moment aan van voorbereiding van een value-based aanbesteding.
Met de geboden ruimte, faciliteiten en geschetste werkwijze kunnen de door Dirk-Jan genoemde kernwaarden als vakmanschap, vertrouwen en verbinding echt tot hun recht komen.
Hartelijke groet, Frans
Geachte heer de Bruin,
De woorden van de heer Leether stemmen mij helaas somber , maar geven heel duidelijk aan waartoe de teveel inwaarts gerichte agenda bij overheidsbekleders toe kan leiden…
Ruud Leether is hier heel eerlijk in, en heeft dit ook zo verwoord tijdens zijn verhoor door de commisie Elias (ict hoozittingscommisie), waarvoor mijn persoonlijke dank!
Wat er nu weer opspeelt bij het ministerie van veiligheid en justitie waar een laat ik hopen bruikbare rapportage van Jo van den Hanenberg (kosten 1.300.000,- EUR) moet gaan leiden tot het aanpakken van de ICT problematiek die op dit moment speelt bij onze Nationale Politie geeft maar eens temeer aan hoe men denkt bestaande probelematie te lijf te gaan. In deze tijd zou een ICT zwaargewicht als Jo van den Hanenberg eigenlijk NEE hebben moeten verkopen… Ik ben bang dat ondanks zijn opgetekende prestaties bij DSM als ICT probleemoplosser , hij zich schierlijk heeft vergist in de problematiek! Een lijvig rapport gaat hier geen verzachting in geven, er is gewoonweg teveel mis!
Uit eigen ervaring ,mijn eega is werkzaam bij Politie MWB, bemerk ik af en toe haar frustratie hoe de Politie organisatie volledig op zijn kop is gezet door de landelijke reorganisatie.
Veel leidinggeveneden staan onder stress, want te weinig stoelen, dus gaat men carrieregedreven en uit overlevingsdrang geen “harde noten kraken” en zo moddert deze volgens mij heel belangrijke organisatie die hoort bij het bestuurstelsel in Nederland voort tot de reorganisatie volledig is doorgevoerd.
Ik ben ervan overtuigd dat de heer Opstelten zich alvast “de borst nat kan maken” want volgens zeggen is mevrouw Magda Berndsen (Politie functionaris in Friesland) niet van plan het hierbij te laten…. en zal hiervoor de minister ter verantwoording roepen in de kamer!
Dat hiermee de problematiek niet is opgelost vindt ik persoonlijk als IT man in hart en nieren veel desastreuzer, want niet alleen de Politie organisatie leidt eronder, maar gaan anderen (en u weet wie hiermee bedoeld worden!) lachend verder met hun activiteiten die op geen enkele wijze een bijdrage leveren aan onze zorgvuldig “opgebouwde” samenleving.