Opgave voor ons nieuwe kabinet

Over zo’n slordige zes weken worden we weer geïnviteerd om met het rode potlood onze keuze te maken. Leidend tot een frisse ministersploeg met verstandige mensen die ons land over de drempel van het volgende decennium gaat brengen. En met respect voor de geagendeerde onderwerpen – zoals kinderopvang, thuiszorg, AOW, hypotheekrenteaftrek, ontslagrecht of euthanasie – iets in mij zegt dat er wel iets meer aan de hand is.

Van meer fundamentele aard. Zeker als we ons huidige welvaartsniveau (top 3 van welvaart in de EU volgens CBS; een recent Global Wealth Report classificeert ons land wereldwijd op nummer 6) toekomstvast willen maken. Om zo naast die diarree van ‘hier en nu’-achtige onderwerpen de ‘daar en straks’-issues ook de noodzakelijke attentie te geven.

Want wat is er aan de hand? De structuren waarin we werken zijn aan het einde van hun levenscyclus. Steeds meer wordt duidelijk dat de huidige exponentiële ontwikkeling van technologie (Internet of Things, robotica, big data, kunstmatige intelligentie, geavanceerde hersenwetenschap, nanotechnologie en quantumcomputers) leidt tot ontwikkelingen die zich niet laten vangen in de bestaande verticaal ingerichte silo’s. Van top-down ingerichte overheidsapparaten met als eindverantwoordelijke een bewindspersoon: oude organisatie- of businessmodellen voldoen niet meer. Mooi voorbeeld is de huidige komst van de zelfrijdende of connected auto. Vormen van smart mobility – gericht op vergroten van veiligheid (minder verkeersdoden), duurzaamheid (minder CO2-uitstoot) én doorstroming (minder files). Je zou denken, simpel, dat gaat over verkeersmanagement, dus hup het domein Rijkswaterstaat en IenM. Hoezee. Maar niets is minder waar: provinciën en gemeenten zijn ook wegbeheerder – ons land telt er maar liefst 400! Ga je een spade dieper dan blijkt al snel dat het helemaal niet gaat over verkeersmanagement – niet het voertuig staat centraal, maar de functionaliteit mobiliteit. Dan duiken al snel andere spelers op als openbaar vervoer of fiets. Maar ook alternatieven als thuiswerken of spitsmijden.

Kijk je nog wat verder dan blijkt dat autogebruik in vijf van de zes gevallen wordt aangeslagen met vaste lasten (belasting op aanschaf, belasting op bezit, belasting op privé gebruik, etc.) – geheel onafhankelijk van het gebruik. Logisch dus dat Financiën daarmee ook een dominante speler is wil je met incentives een appèl doen op gedragsverandering. Om zo de huidige trend (‘van bezit naar gebruik’) een boost te geven. Dan het bedrijfsleven: zeer zeker geen onbelangrijke speler. Niet alleen omdat zij met oplossingen moeten komen (aanbieders), het moeten omarmen (vervoerders en verladers), maar uiteraard ook omdat we graag als ‘BV Nederland’ hier klinkende munt uit willen slaan – gericht op welvaartsbehoud. Nog los van de noodzakelijke interactie tussen sectoren als telecom, automobiel en infra. Dat onderstreept de participatie van EZ als ministerie. En dan hebben we het nog niet eens over het hoofdstuk ‘duurzaamheid’. Een kind kan bedenken dat met het Parijse klimaatakkoord van eind 2015 in de achterzak we aan de bak moeten met targets voor duurzaamheid. Dat betekent dus niet alleen de milieucollega’s aan boord, maar ook natuur&milieu-achtigen. En tot slot: Nederland mag dan een gaaf land zijn, maar smart mobility-oplossingen worden op EU-schaal uitgerold. Onderstreept afstemming met Brussel, niet alleen met de EU-Commissie, ook met tal van koepel- en lobbyorganisaties.

Kort en goed een variëteit aan spelers – ieder acterend vanuit eigen rol en verantwoordelijkheid. Maar ook vanuit een scala van instituten, allemaal met eigen agenda. De vraag is nu: hoe krijg je daar regie op? En nog belangrijker: hoe versterk je elkaar, hoe stuur je op onderlinge complementariteit? Grootste gevaar is om de oplossing te zoeken in nieuwe structuren. Gewoon een paar ministeries laten fuseren en klaar is kees. Dan ligt de ellende met jaren reorganisatiegedoe – gedomineerd door energie slurpende O&F-rapporten en ‘was/wordt’-lijsten – op de loer. Volgens mij ligt de oplossing op het vlak van leiderschap, in de geest van:

1. Leer van het succes van de Deltacommissaris – klein compact team mét autoriteit dat regie voert over een scala van afzonderlijke spelers – allemaal gefocust op één ding: droge voeten.
2. Werk aan een gemeenschappelijk doel dat écht inspireert: een visie die zich ontpopt als een beweging. Creëer in cocreatie mét alle dominante spelers een streep op de horizon: wat er staat als het af is. Om in de pakkende termen van hockeycoach Marc Lammers te spreken: ‘heb je geen gezamenlijk doel, dan heb je elkaar ook niet nodig’.

Dirk-Jan de Bruijn is directeur Innovatiecentrale – waar nieuwe smart mobility applicaties real life worden getest – zowel in een living lab als op de openbare weg.