14 september 1769

Het is niet eenvoudig vast te stellen wanneer in de mensheid er iets gebeurt dat het denken van de mensen op de kop zet. Toen, bijna 250 jaar geleden, op 14 september 1769, Alexander von Humboldt werd geboren stond vast dat de mens boven de natuur was gesteld en naar believen daarmee kon omgaan. Een goddelijk gegeven, zou je kunnen zeggen.

Von Humboldt was de eerste die verbanden legde tussen menselijk handelen en zijn natuurlijke omgeving. Niets staat op zich, alles heeft met elkaar te maken. Hij was daarmee de grondlegger van de geografie, maar meer nog dan dat. Door rond 1800 een reis te maken door Zuid-Amerika maakte hij kennis met de samenhang van alles in de natuur en van verbanden, die wereldwijd zijn te leggen: planten, die waar ook in de wereld in dezelfde klimaatzones voorkomen en gelijkenis vertonen. Niets staat op zich en elk menselijk handelen heeft een effect. In feite was hij, de pre-Darwinist, de eerste ecoloog. Hij deelde zijn inzichten op meeslepende wijze en werd beroemder dan Napoleon, die hem niet mocht.

Hij toonde aan dat de ontbossing, de niets ontziende irrigatie, en het produceren van ‘stoom en gas’ in de zich ontwikkelende industrialisatie onomkeerbare effecten hadden op het natuurlijk evenwicht. Het menselijk handelen staat niet boven, maar is onderdeel van de natuur en heeft daar effect op. De samenhang der dingen valt niet te ontkomen. En dat is met elk menselijk handelen nog steeds het geval. Zoals door de Algemene Rekenkamer is aangegeven ook nopens de digitalisering en de introductie van nieuwe technologieën. De organisatie van de samenleving en de overheid verandert en voortgaan op de oude voet kan niet. Digitalisering is niet een op zich staande nieuwe automatiseringsronde. De vereniging van Nederlandse samenwerkende universiteiten (de VNSU) is nog duidelijker : de nieuwe technologie beïnvloedt welvaart, welzijn, veiligheid en duurzaamheid. Het menselijk handelen, dat met digitalisering en de nieuwe technologieën in verband staat, heeft vergaande effecten. Dat vraagt opnieuw een omslag in denken, zonder de samenhang der dingen, waar von Humboldt op wees, uit het oog te verliezen; integendeel.

Zoals von Humboldt kennis wilde vergaren en delen om de mensheid in zijn natuurlijke omgeving verder te helpen, zo is dat nu nodig met de digitalisering van de samenleving. Er zal moeten worden geïnvesteerd om de inwoners te ondersteunen en de overheid een richtinggevende rol te laten vervullen. De roep om een samenhangend en sturend beleid wordt steeds groter. De Algemene Rekenkamer zegt het, de Amsterdamse wethouder en oud-SG van het ministerie van Algemene Zaken Ollongren zegt het, de Verenigde Universiteiten zeggen het: digitalisering raakt alle hoeken en gaten van de samenleving en de overheid moet verantwoordelijkheid nemen. Dat betekent niet elk onderdeel van de overheid op zich, maar het samenhangend beleid. Gericht op positieve effecten, maar ook op de negatieve. Er zal substantieel geld moeten worden vrij gemaakt om een fundamentele verandering door te voeren. Bundeling van budgetten is nodig om de sturing eenduidig te maken en de samenhang te verzekeren. Von Humboldt zei het al: zie de samenhang en handel daarnaar. Zie en begrijp de effecten en richt daar de investeringen op. Op 14 september 2019 is het 250 jaar geleden, dat von Humboldt werd geboren en dat lijkt me een mooie dag om te kijken wat het (nieuwe) kabinet, wat de hele overheid heeft bereikt. De dag is in mijn agenda al genoteerd!