Actuele geodata vanaf één plek

Gebruikers van geodata willen steeds vaker beschikken over de meest actuele gegevens. Publieke Dienstverlening op de Kaart (PDOK) helpt daarbij. Op 16 januari werd de programmafase van PDOK afgesloten tijdens het PDOK-congres ‘Open geodata in de toekomst’. De uitdaging is om PDOK in de komende jaren zo te blijven ontwikkelen dat de ambitie – knooppunt in de Nederlandse geo-infrastructuur – verder gerealiseerd wordt.

PDOK is ontwikkeld om de toegankelijkheid van geodata in Nederland te verbeteren. Wat gebruikers van geodata belangrijk vinden, is kwaliteit (actualiteit en betrouwbaarheid), vindbaarheid, laagdrempelige toegang en zo laag mogelijke kosten voor de data én de verwerking ervan. Als daar in onvoldoende mate aan wordt voldaan, dan blijven kansen op het gebruik van waardevolle datasets liggen. Voor overheden is het ontwikkelen en in stand houden van voorzieningen voor de distributie van de door hen beheerde geodata-sets een aanzienlijke kostenfactor. Als de diverse overheden daarvoor eigen infrastructuren realiseren dan is de overheid als geheel duur uit. PDOK vormt het schakelpunt tussen de gebruikers en overheden die aanbieder zijn van geodata. Daarbij worden eisen en wensen van zowel de gebruikers als deze data-aanbieders in acht genomen. Zo kunnen beide partijen kostenbesparingen realiseren in hun processen van gebruik en levering van geodata.

Om aan de behoeften te voldoen, biedt PDOK actuele en betrouwbare gegevens van overheden aan op basis van open standaarden, in de vorm van dataservices en bestanden. Primaire doelgroepen zijn de publieke en de private sector. Bijna alle datasets zijn als open data voor hergebruik beschikbaar. PDOK is hiervoor als een centrale voorziening ingericht, die datasets van overheden (toeleveranciers) ontvangt, verwerkt tot webservices en die beschikbaar stelt aan afnemers. Dat is meer dan techniek alleen. De betrouwbaarheid en continuïteit van de voorziening zijn mede gebaseerd op afspraken: tussen de partners die PDOK gerealiseerd hebben en tussen PDOK en de toeleverende overheden. Die afspraken gaan over de soorten dienstverlening van PDOK en de daarvoor benodigde financiering. Per dataset zijn er afspraken over de gewenste update-frequenties (enkele keren per jaar tot dagelijks), aanleverformats en gewenste services (view- en downloadservices). PDOK voldoet aan hoge eisen van beschikbaarheid en kent een datamanagementproces om aan de hoge updatefrequenties te kunnen voldoen.

Efficiency, dienstverlening en INSPIRE-proof

Meer efficiency en betere dienstverlening waren sleutelwoorden voor de grondleggers van PDOK. Zij hebben ervoor gekozen om van PDOK het platform te maken voor het realiseren van hun INSPIRE-verplichtingen.
PDOK voldoet aan nationale en internationale standaarden, waaronder de Nederlandse e-overheidstandaarden en de INSPIRE-kwaliteitseisen rond standaarden, beschikbaarheid, capaciteit en performance. Van deze voordelen kunnen ook andere INSPIRE-dataproviders profiteren door hun datasets eveneens via PDOK te ontsluiten.

Bij de afronding van het programma waren 41 datasets in PDOK opgenomen, waarvan 39 als open data. De PDOK-diensten zijn toegankelijk via het PDOK Loket. Daar wordt uitleg gegeven over de diverse services en dienstenniveaus, zijn de Productenen Diensten-catalogi en de url’s van de services te vinden, kunnen met behulp van zogenaamde ATOM-feeds de INSPIRE-datasets worden gedownload, bestaat de mogelijkheid om de Basisregistratie Topografie (BRT) geheel of per kaartblad te downloaden (zowel in vector als in rasterformaat) en is PDOK Kaart te vinden. Met PDOK Kaart kan iedereen snel en eenvoudig een digitaal kaartje maken, eigen informatie toevoegen en deze op een eigen website publiceren. In het PDOK Loket is ook een forum opgenomen, waarin de leden van de gebruikersgemeenschap vragen, antwoorden en tips & trucs met elkaar kunnen delen. Bovendien is PDOK beheerder geworden van het NGR, het Nationaal Georegister.

Doelgroepen

Iedereen kan gebruik maken van de producten en diensten van PDOK. Slechts enkele services zijn niet open en daarmee alleen voor specifieke doelgroepen toegankelijk, bijvoorbeeld vanwege privacywetgeving of rechten op de data. Zo is bepaald beeldmateriaal alleen toegankelijk voor de partijen die dit materiaal samen hebben ingekocht.
PDOK kent drie dienstenniveaus voor drie verschillende doelgroepen: PDOK-Basis voor de overheid, PDOK-Educatief voor het onderwijs en PDOK-Fair Use voor bedrijven en particulieren. Overheidsorganisaties krijgen met PDOK-Basis een gegarandeerd serviceniveau en capaciteit. Hierdoor kunnen zij geo-informatie in primaire processen toepassen en gebruik maken van de geo-basisregistraties. Onderwijsinstellingen krijgen met PDOK-Educatief meer vrijheid om te experimenteren, omdat er geen gebruikslimiet geldt. PDOK-Fair Use is voor iedereen beschikbaar.

De nadruk ligt op een laagdrempelige toegang voor een zo breed mogelijk publiek. Het serviceniveau en de capaciteit zijn echter beperkt. PDOK-Fair Use is bedoeld om kleinschalig gebruik van geo-informatie te ondersteunen en om innovatie en productontwikkeling te stimuleren.
Het PDOK-Fair Use dienstenniveau kent een aantal beperkingen voor privaat hergebruik van de beschikbaar gestelde open data, zoals het ontbreken van servicegaranties en limieten op de webservices. In de programmafase van PDOK heeft verkennend overleg plaats gehad met het geo-bedrijfsleven in Nederland over het mogelijk doorgroeien van PDOK naar een breder te gebruiken openbare nutsstructuur. De uitkomsten van deze verkenning waren positief en gaven aanleiding om de dialoog met het bedrijfsleven hierover in 2013 voort te zetten.

Klantenpanel

Het succes van PDOK is afhankelijk van het gebruik van de PDOK-services. In de programmafase van PDOK kwamen vertegenwoordigers van klanten(groepen) enkele malen per jaar in het PDOK-klantenpanel bijeen om input te geven bij de ontwikkelingen in het programma. Het klantenpanel blijft bestaan, omdat de ervaring van gebruikers niet gemist kan worden. Via het klantenpanel worden voorbeelden van gebruik met elkaar gedeeld en komen wensen en behoeften op tafel voor doorontwikkeling van de dienstverlening of voor het beschikbaar stellen van nieuwe datasets.

Dit jaar ligt het accent in de eerste helft van het jaar op de afronding en nazorg van een aantal activiteiten die in de programmafase niet of niet geheel konden worden afgerond. In de tweede helft van 2013 gaat de aandacht voornamelijk uit naar doorontwikkeling door het toevoegen van nieuwe functionaliteit aan de PDOK-voorziening. Gedurende het gehele jaar zal bovendien het toevoegen van nieuwe datasets en het in productie brengen van nieuwe webservices gewoon doorgaan.

Afronding en nazorg

In de eerste maanden van dit jaar is het vernieuwde NGR 2.0 in productie genomen. NGR 2.0 is opnieuw vanaf de basis opgebouwd. Daarnaast wordt via een pilot ervaring opgedaan met de federatieve benadering van remote bestanden. Hieronder wordt verstaan: het ontsluiten van datasets die niet fysiek beheerd worden in de PDOK-voorziening, maar wel onder het merk PDOK beschikbaar worden gesteld.

Voor het toevoegen van nieuwe datasets en het ontwikkelen van nieuwe functionaliteit is sinds medio 2012 een zakelijk model van kracht. Dit betekent dat voor elke opdracht een opdrachtgever nodig is. Een voorbeeld hiervan betreft de opdracht van het Ministerie van IenM om een webservice van luchtfoto’s te realiseren die voor algemeen gebruik toegankelijk is. De oplevering daarvan is begin april gerealiseerd. Deze “PDOK-achtergrond luchtfoto”, in combinatie met de “BRT-achtergrondkaart” en de “PDOK-geocodeerservice”, is een krachtig aanbod vanuit PDOK voor het uniform gebruiken van achtergronden in honderden overheidstoepassingen.

Mogelijke vervolgstappen in 2013

• RO-Online: In verband met INSPIRE-verplichtingen per einde 2013.
• AHN2: Dit jaar wordt vastgesteld of AHN2 als open data ontsloten zal wor-
  den en of dit via PDOK zal plaatsvinden.
• BGT: In opdracht van het Ministerie van IenM start een project voor het ontsluiten van de Landelijke Voorziening BGT. De planning is om in 2013 eerste ervaringen op basis van proefbestanden op te doen.
• BRK: Op basis van een in 2012 uitgevoerde pilot met een beperkte set administratieve gegevens uit de BRK voert Kadaster nader onderzoek uit in overleg met klanten. Een belangrijk doel daarvan is om de omvang van gebiedsselecties via WFS vast te stellen. Vooralsnog zijn de overheidspartijen die deelnemen aan de budgetfinanciering voor informatie uit de BRK de beoogde klanten voor deze service. Na afronding van genoemd onderzoek zal Kadaster een besluit nemen over een vervolg.
• BRT: vervolgstappen voor het toevoegen van nieuwe schalen en een vernieuwde BRT-achtergrondkaart.
• Diverse INSPIRE-annex III datasets.

Meerjarenvisie PDOK

Voor PDOK is 2013 een soort overgangsjaar. Naast de beschreven activiteiten voor afronding, nazorg en doorontwikkeling, ontwikkelt PDOK dit jaar een nieuwe meerjarenvisie. Daarin zal voor de middellange termijn de betekenis van PDOK in het geo-domein en ten opzichte van overige externe ontwikkelingen worden geduid. Met hun initiatief hebben de PDOK-partners inmiddels schaalvoordelen weten te bereiken. De PDOK-meerjarenvisie zal de koers aangeven voor verdergaande samenwerkings- en ontwikkelingsmogelijkheden binnen PDOK. Voor overige geïnteresseerde overheden een uitgelezen kans om in te stappen en mee te helpen om de bereikte schaalvoordelen verder te vergroten.

Nieuwe functionaliteiten

PDOK wordt doorontwikkeld met nieuwe functionaliteiten. Van gebruikers en aanbiederskant is er behoefte aan diverse nieuwe functionaliteiten, zoals:

• het generen en leveren van deelbestanden uit aangeleverde landsdekkende bronbestanden
• het maken van uitsneden (clipfunctionaliteit)
• het op verzoek kunnen uitleveren van één of meer vooraf bestelde bestanden of mutaties (bestellen en abonneren)
• mutatieverwerking en -levering
• authenticatie
• specifieke gebruik(er)srapportages
• het opslaan en leveren van gebruiksgegevens aan de leverancier
• het online betalen door afnemers voor het gebruik van data en/of services
• het kunnen verwerken van nieuwe bestandsformaten

Welke functionaliteiten wanneer worden ontwikkeld, wordt zoveel mogelijk in de eerste helft van 2013 in overleg met de opdrachtgevers vastgesteld.

Ambitie

De komende jaren wordt het fundament van PDOK versterkt door de ontsluiting van onder meer de geo-basisregistraties en andere veel gevraagde datasets. Is PDOK dan klaar? Waarschijnlijk niet. GIDEON-2 wordt richtinggevend voor PDOK. Binnen het geo-domein gebeurt veel, maar erbuiten gebeurt nog veel meer. De uitdaging wordt om PDOK als sectoraal geo-knooppunt van meerwaarde te laten worden voor alle gebruikers van overheidsinformatie. Ontwikkelingen in het omgevingsrecht, de OOV-sector, de gezondheidszorg (witte kaart), verkeer en vervoer, open data, apps en resultaten uit het topsectorenbeleid zullen meer en meer sectoroverstijgende toepassingen van gegevens laten zien.

Daarvoor is een goede infrastructuur nodig, waar PDOK een belangrijke bijdrage aan kan leveren. PDOK als Geoplein, naast de andere pleinen die de overheid inricht. Voor PDOK stapelen de uitdagingen zich op: we willen graag meer datasets ontsluiten, omdat daar een overduidelijke vraag naar is, maar richten we ons dan nog uitsluitend, zoals nu, op datasets van nationaal belang? Gaan we historische (luchtfoto)datasets ontsluiten en gaat PDOK zelf historie opbouwen? Gaat PDOK 3D-datasets ontsluiten of real time sensordata? Gaat PDOK op basis van de beschikbare datasets nieuwe diensten aanbieden, al of niet door het samenstellen van nieuwe voor hergebruik beschikbaar te stellen halffabricaten? Samenwerking met initiatieven van provincies, gemeenten en waterschappen ligt voor de hand. En zoals hiervoor al aangestipt, krijgt de dialoog met het bedrijfsleven een vervolg. PDOK zal in 2020 anders zijn dan zoals het in 2012 werd opgeleverd.

Samenwerking

De vier PDOK-partners ( de Ministeries van IenM en EZ, Rijkswaterstaat en Kadaster) hebben afspraken gemaakt over een meerjarige samenwerking en financiering, waardoor de continuïteit van de voorziening geregeld is. Het Ministerie van IenM is vanuit haar beleidsmatige verantwoordelijkheid voor de geo-informatie eigenaar van PDOK, is verantwoordelijk voor de strategie en is opdrachtgever van twee organisaties. Opdrachtnemer Kadaster is verantwoordelijk voor het beheer en de uitbouw van de opgebouwde PDOK-voorziening, accountmanagement en communicatie over de voorziening. Opdrachtnemer Geonovum is adviseur van het samenwerkingsverband. De helpdesk is ondergebracht bij de beheerorganisatie van het Kadaster.

Alle klantcontacten, waaronder verzoeken voor afspraken met het PDOK-accountmanagement, verlopen via deze helpdesk. De beheerorganisatie onderhoudt de contacten met de opdrachtgevers/data-aanbieders (intake, offerte, realisatie, oplevering) en is verantwoordelijk voor de bundeling van klantwensen en het opstellen van jaarplannen voor de doorontwikkeling van de voorziening. Geonovum voorziet de opdrachtgever, de partners en de beheerder Kadaster van zowel strategisch advies als advies op het gebied van NGR, INSPIRE en standaarden. Op tactisch niveau is een sturingsorgaan ingericht waarin de vier partners vertegenwoordigd zijn. Op operationeel niveau ontmoeten vertegenwoordigers van de partners en de beheerorganisatie elkaar met regelmaat voor afstemming over operationele zaken. PDOK staat open voor andere overheden. Organisaties die willen profiteren van de voordelen en van het bereik van de PDOK-voorziening, kunnen hun datasets distribueren via PDOK. Het is ook mogelijk om partner te worden en mee te beslissen over de voorziening.

Leo van der Sluijs is productmanager PDOK bij het Kadaster. Leo is te bereiken via e-mail: Leo.vanderSluijs@kadaster.nl. Dit artikel werd eerder gepubliceerd in Geo-Info