AI is een multidisciplinair beest

AI-ontwikkeling moet niet gezien worden als een of/of keuze, maar eerder als een en/en benadering die allerlei frisse ruimte laat voor regulering en deregulering. In de VS is, ondanks een vooraanstaande rol in AI-ontwikkeling en de daarbij vaak horende arrogantie, wel degelijk discussie en initiatieven omtrent AI-regulering. Ook daar spelen de geijkte veiligheidsthema’s die domweg van internationaal belang zijn. De EU benadert AI vooral met een focus op ethiek en rechtmatigheid en zij bouwt daarbij voort op onze eeuwenoude juridische en ethische tradities, zoals de Code Napoleon, om een toekomst te creëren die zowel innovatief als rechtvaardig is. AI is een multidisciplinair beest. 

In de discussie over AI wordt vooral traditioneel door een technische bril gekeken. Digibete bestuurders worstelen vanuit een controle paradigma met creatieve techneuten. Laten we de AI ontwikkeling vooral breder en genuanceerder zien. Het is niet of/of maar en/en.

Deregulering

Neem  de speech van de Amerikaanse Vice-President JD Vance die op de Artificial Intelligence Summit in Parijs een America First positie in nam, waarbij de VS de chips, de software en de regels zouden moeten domineren. Van deregulering maakte hij een speerpunt. Het is niet zo dat de VS regulering volledig afwijzen. Ook daar spelen discussies en initiatieven rond de regulering van AI. Wat wel verschilt is de aanpak en de intensiteit van die regulering en er is ook wat te zeggen over de connotatie op de onderliggende begrippen.

Zo is een van Vance’s stellingen dat desinformatie niet bestaat en regulering slechts de vrijheid van meningsuiting beperkt. Een onzinnige stelling. De werking van algoritme gestuurde Informatie Operaties (IO), waaronder desinformatie, is allang wetenschappelijk vastgesteld, wordt breed erkend en het is duidelijk dat de Vance zonder desinformatie niet op zijn plek had gezeten. Zo investeerde Vance samen met de directeur van data inlichtingenbedrijf Palentir in het rechtse video platform Rumble.

De AI discussie raakt ook aan rechts- en mediafilosofie. Veiligheid, inclusief cybersecurity en de bescherming van persoonsgegevens, is net zo goed een centraal thema in de internationale dialoog over AI en ook dat gaat breder dan politiseren.

Ruimte voor constructieve samenwerking

Allerlei Europese landen zijn net zo goed prominent aanwezig op het wereldtoneel van kunstmatige intelligentie (AI), elk met hun eigen sterktes en specialisaties in het ecosysteem dat bepaald wordt door factoren, zoals investeringen in onderzoek en ontwikkeling, het aantal AI-startups, overheidsinitiatieven ter ondersteuning van AI en de kracht van academische instituten. Duitsland zet sterk in op de integratie van AI in de productie- en automobielsector vanuit een nationaal AI-strategieplan. Hoewel het VK sinds begin 2020 niet meer formeel deel uitmaakt van de EU, blijft het een belangrijk referentiepunt in discussies over Europese AI vanwege zijn sterke AI-sector met o.a. de University of Cambridge en Oxford University en hun bloeiende ecosysteem van AI-startups. Finland kent een sterk AI startup-ecosysteem en ja, ook Nederland heeft een voortrekkersrol, maar dan met een sterke focus op ethiek en sociale impact.

Code Napoleon

Onze nadruk op ethisch en rechtmatig gebruik van AI heeft wortels in breed gedeelde Europese juridische en ethische tradities, waarvan de Code Napoleon (of het Napoleontisch Wetboek) een belangrijk historisch voorbeeld is. De Code Napoleon was een van de eerste pogingen om een uitgebreid stelsel van wetten te creëren dat op een uniforme manier in een groot gebied (toen het Franse Keizerrijk) werd toegepast.
De Code Napoleon streefde naar uniformiteit en rechtvaardigheid binnen de wetgeving, met een duidelijke structuur en toegankelijke regels voor alle burgers. Dit principe van helderheid, toegankelijkheid en uniformiteit in de wetgeving vindt nu dus zijn weerklank in de EU AI politiek. Door te zorgen voor ethisch en rechtmatig gebruik van AI, gebaseerd op duidelijke en verifieerbare normen voor datakwaliteit, streeft de EU naar een transparante en eerlijke digitale omgeving, waarin de rechten van individuen beschermd worden en niet die van een bepaalde politieke partij, de overheid of Big Tech.

Transparantie

Door nu juist individuele eigendomsrechten en persoonlijke vrijheden te formaliseren – volledig in lijn met het European Interoperability Framework (EIF) en de European Data Spaces in het licht van de European Digital Single Market (EDSM)-  benadrukt de EU het belang van het beschermen van persoonsgegevens en individuele rechten in het digitale tijdperk. Dit alles past dus in een lange Europese traditie van het nastreven van rechtvaardigheid en ethisch handelen. Niet alleen in de wet, maar in het ecosysteem van samenwerkende EU samenlevingen als geheel, in functie van een rechtvaardige en inclusieve digitale toekomst voor de EU burgers.
Alleen al het succes van de Code Napoleon toonde aan dat innovatie binnen een rechtssysteem mogelijk is zonder de fundamentele principes van rechtvaardigheid en uniformiteit uit het oog te verliezen. De truc is nu om algoritmen te ontwikkelen waarvan we weten hoe ze werken en om diep begrepen AI-modellen te trainen op basis van verifieerbaar kwalitatief hoogwaardige en intersubjectief correcte data. Dit werkt het best door in te zetten op bepaalde, beperkt getrainde Narrow AI sets. De EU hoeft nog lang niet uitgespeeld te zijn… alleen wordt desinformatie zo wel glashelder… en da’s niet zo leuk voor autocratische krachten die het niet zo hebben op transparantie.

Vrijheid

Mensen als Musk beroepen zich hierbij op “vrijheid” als slachtoffer van regulering. Met de invoering van de EU Digital Services Act (DSA), die illegale online content adresseert, wordt de neus meteen gedrukt op het verschil in de benadering van vrijheid van meningsuiting. In de VS wordt vrijheid van meningsuiting als een zeer breed recht gezien (het individu mag alles zeggen – ook verifieerbaar schadelijke onzin), terwijl Europa meer waarde hecht aan het vinden van een balans met andere fundamentele rechten, zoals het recht op gelijke behandeling en het recht op privacy. Door Europese ogen is het is juist de technologie die macht oplegt door het individu de vrije keuzes te ontnemen die hem helpt moreel te handelen Digitaal gemanipuleerd bevestigd worden in eigen tunnelvisie en vooroordelen is geen vrijheid. Als het slechts het product is van een algoritme, dan is democratie gewoon te koop.

Technologie

Toch is diezelfde digitale technologie prima in te zetten om de vrijheid te beschermen. Moraliteit is namelijk een functie van een normenkader en dus prima te automatiseren. Het is de macht van het individu om zelfbeschikking en keuzevrijheid uit te oefenen, onder eigen verantwoordelijkheid. Als we daar digitale middelen voor inzetten, dan is vrijheid wel degelijk een functie van Data Governance. Privacy en autonomie kunnen ongewenst onder druk komen te staan door de verzameling en analyse van persoonlijke gegevens.

Het is daarom dat we meer aandacht moeten hebben voor:

• Privacywetgeving: Sterke wetten die de privacy van individuen beschermen en bedrijven en overheden beperken in hoe ze met persoonlijke gegevens omgaan.
• Transparantie: Organisaties moeten transparant zijn over welke gegevens ze verzamelen en hoe deze worden gebruikt.
• Informed consent: Gebruikers moeten goed geïnformeerd worden en expliciete toestemming geven voordat hun gegevens worden gebruikt.
• Beperkingen op datacollectie: Het instellen van strikte grenzen aan wat voor soort data verzameld mag worden en voor welke doeleinden.
• Beveiliging: Zorgen voor sterke beveiligingsmaatregelen om datalekken en misbruik van persoonsgegevens te voorkomen.
• Het recht op vergetelheid: Het vermogen voor individuen om hun gegevens te laten verwijderen uit databases. Door deze en andere maatregelen kunnen we prima werken aan een balans tussen de voordelen van een data-gedreven samenleving en de bescherming van individuele vrijheden.

Laat waarde denken en ideologie buiten de AI discussie: dat vertaalt zich al snel naar verstikking. Als onze vergrijzende samenleving iets nodig heeft, is dat zo open mogelijk deelbare en combineerbare data, maar dan wèl op basis van intersubjectief verifieerbare claims op de waarheid. Dat is pas echte vrijheid. Zowel Big Tech (en die werken niet voor niets graag met Europese regelgevers) en de EU dienen praktische maatregelen uit te werken, die de balans bewaken tussen de voordelen van een datagedreven samenleving en de bescherming van individuele vrijheden. Echte vrijheid is gebaseerd op intersubjectief verifieerbare waarheden.

Lees ook:

• Is de Europese digitale identiteit echt het einde van de vrijheid? – iBestuur
• Big Tech aanpakken betekent in de VS iets anders dan in Europa – iBestuur
• Het idee van vrijheid wordt vaak geromantiseerd – iBestuur
• Onderzoek naar impact desinformatie op democratische rechtsstaat – iBestuur