Het is verstandig dat gemeenten steeds meer samenwerken in informatievoorziening om dienstverlening te moderniseren. Maar het gaat verder dan dienstverlening, want ook in de democratie en rechtstaat hebben gemeenten een belangrijke rol, zegt Miranda de Vries, burgemeester van Geldermalsen. “Daar hebben we nog een boel te doen.” Bijvoorbeeld vaststellen hoe ver je mag gaan met datagedreven werken.
Miranda de Vries: “We hoeven als gemeente niet voorop te lopen in dienstverlening. Maar de dienstverlening moet wel goed zijn en passen bij deze tijd.” (foto: Ab Donker, Buurmalsen)
De burgemeester
Wat kunnen bestuurders met informatie? Beter inspelen op vragen uit de samenleving, bijdragen aan een veilige en gezonde leefomgeving en de dienstverlening verbeteren, om maar wat te noemen. Informatie en de onderliggende benodigde digitalisering verdienen daarom een plek op de agenda van de burgemeester. De Digicommissaris, leden van de VNG-commissie D&I en het programma Digitale Agenda 2020 van VNG/KING voeren in het hele land gesprekken met burgemeesters, om de mogelijkheden van de informatiesamenleving te verkennen. In deze serie vertellen burgemeesters over de uitdagingen in digitalisering en informatievoorziening in hun gemeente.
Geldermalsen is, aldus burgemeester Miranda de Vries, een ‘prachtige plattelandsgemeente’ in de Betuwe, die bestaat uit elf dorpen. De gemeente is bezig met een herindeling en zal op 1 januari 2019 opgaan in de nieuwe gemeente West Betuwe, die zal bestaan uit ’26 dorpen, waarvan twee stadjes’.
De keuzes voor wat die gemeente voor haar inwoners wil betekenen zijn – in overleg met inwoners – inmiddels gemaakt, zegt ze: “We willen dichtbij onze inwoners blijven staan. Met een dienstverlening die op hun wensen is afgestemd en waarbij persoonlijk contact boven alles gaat. Natuurlijk zal er veel digitaal worden afgehandeld. Maar waar contact nodig is gaan we uit van persoonlijk, fysiek contact. Dat iemand die een omgevingsvergunning wil aanvragen bezoek krijgt van de gemeente en dat we ter plekke bespreken wat mogelijk is.”
Daarin kiest West Betuwe voor een andere weg dan veel andere gemeenten, die zoveel mogelijk digitaal willen doen. “We doen dit vanuit de gedachte dat mensen het prettig vinden om iemand te zien. En ook omdat het heel efficiënt kan zijn, want je voorkomt veel tussenstappen als je het in één keer goed doet.”
Dienstverlening, rechtstaat en democratie
In de informatiesamenleving verandert de rol van de overheid. De Vries, die lid is van de VNG-commissie Dienstverlening en Informatiebeleid, is zich daar zeer van bewust. “We balanceren tussen qua digitalisering en dienstverlening meekomen met de rest van de wereld en het zo goed mogelijk willen helpen en beschermen van onze inwoners. Het gaat om dienstverlening, de rechtstaat en de democratie. In al deze drie gebieden hebben wij als overheid een rol te spelen.”
Voor de dienstverlening betekent dat volgens haar zoveel mogelijk meeliften op (technologische) mogelijkheden, om inwoners en ondernemers zo goed mogelijk te bedienen. “We hoeven als gemeente niet voorop te lopen in dienstverlening, ik denk ook niet dat onze inwoners dat van ons verwachten. Maar de dienstverlening moet wel goed zijn en passen bij deze tijd.”
Als het gaat om democratie en rechtstaat dan ziet zij “een spagaat”: “We hebben als overheid veel gegevens van onze inwoners en daar moeten we zorgvuldig mee omgaan. We kunnen deze gegevens gebruiken om onze dienstverlening aan inwoners te verbeteren, maar waar ligt de grens? We kunnen bijvoorbeeld lokale lasten kwijtschelden als we weten dat iemand onder een bepaalde inkomensgrens zit, daar zullen weinig inwoners bezwaar tegen hebben. Maar waar stopt dit? Hoe vullen we vrijheid, gelijkwaardigheid en respect voor privacy in? Daar hebben we als overheid nog wel een boel te doen.”
Datagedreven werken
Veel gemeenten verkennen de mogelijkheden van datagedreven werken. Sommige gemeenten hebben hun eigen datalabs, waarin ze gegevens combineren en analyseren om daarmee hun beleid te verbeteren. “Gemeenten van onze omvang denken nog heel voorzichtig na over de mogelijkheden van datagedreven werken. Je kunt er op een strategische manier allerlei maatschappelijke vraagstukken mee aanpakken, maar het is zeer de vraag of kleinere gemeenten daar voldoende ambtelijke capaciteit voor hebben.
Ik denk dat er veel mogelijk is door samen te werken in de regio, met elkaar of met een grotere gemeente. Een aantal regio’s is samen met een datalab bezig en er zijn initiatieven zoals de Data Science Hub van KING waar gemeenten vraagstukken kunnen onderzoeken. Dat is erg nodig en verstandig, maar ik denk dat het wel even zal duren voordat alle gemeenten in Nederland datagedreven werken.”
Veiligheidsbeleid intelligent vormgeven
“We hadden onlangs in onze politiedriehoek een bijeenkomst met onder meer de Digicommissaris. Een ambtenaar van de gemeente Almere vertelde daar hoe zij met datagedreven werken de veiligheid vergroten. Wat zij doen is een heel mooi voorbeeld hoe je op een vrij eenvoudige manier data kunt gebruiken. Wat ook kleinere gemeenten relatief makkelijk kunnen doen,” zegt De Vries.
De politie stuurt elke dag de actuele cijfers over criminaliteit, op postcodeniveau, naar de gemeente. Die cijfers komen in een systeem dat ook informatie toont uit het verleden. “Daarmee kun je als gemeente je inzet veel effectiever bepalen. Je ziet waar je het beste aan preventie kunt doen, bijvoorbeeld iets aanpassen in het openbaar groen of een informatieavond organiseren over het inbraakveiliger maken van woningen. Wij gaan samen met de gemeente Almere nu kijken hoe we dit systeem ook kunnen gebruiken om ons veiligheidsbeleid intelligenter vorm te geven.”
Het is een voorbeeld van hoe eenvoudig datagedreven werken kan zijn. “Je moet er natuurlijk wel iets voor organiseren. Dit kost tijd en aandacht en soms geld, als je moet investeren in een systeem. Dat kan voor kleinere gemeenten een grote stap zijn. Gelukkig kunnen we goed samenwerken op dit gebied en goede voorbeelden van elkaar overnemen, bijvoorbeeld via de Pilotstarter.”
Samen normen ontwikkelen
De Vries vindt het “mooi om te zien hoe gemeenten samen als VNG optrekken” om dit soort innovaties te gebruiken. Ze noemt de vele onderdelen van het programma Digitale Agenda 2020, dat is ondergebracht bij het Kwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten (KING, onderdeel van de VNG). Zoals de Monitor Doelgerichte Digitalisering, waarmee gemeenten kunnen zien waar zij staan ten opzichte van andere gemeenten, en landelijke voorzieningen zoals Digitale Aangifte Overlijden en de Digitale Verhuisservice.
Samen inkopen is ook een belangrijke stap voor gemeenten, zegt ze: “Het is efficiënt om zoveel mogelijk collectief te doen waar het gaat om dingen die we toch allemaal gebruiken. Zoals datacommunicatie, maar ook voorwaarden voor de inkoop van ICT. Als we dat slim samen organiseren, dan houden we tijd en energie over voor zaken die lokaal echt belangrijk zijn.”
Het gaat echter niet alleen om collectief ontwikkelen en het inkopen van spullen. “Ik vind dat de VNG ook de taak heeft om gemeenten te helpen bij het nadenken over hoe we omgaan met maatschappelijke effecten van nieuwe ontwikkelingen. Een voorbeeld: wij hebben in de Betuwe veel fruittelers. Het is mooi dat zij drones inzetten zodat zij heel precies kunnen bepalen waar ze onkruid moeten bestrijden, want dat scheelt pesticiden. Maar je wilt niet dat mensen met die drones bij elkaar in de achtertuin gaan spioneren. Daar willen we als gemeenten niet allemaal afzonderlijk beleid voor bedenken, dus het zou goed zijn om hier in VNG-verband, en samen met het rijk, normen voor te ontwikkelen.”
