Basisinkomen

De overheid lijkt in iedere burger een mogelijke fraudeur te zien. Sociale voorzieningen leiden inderdaad tot misbruik, en misbruik vraagt om handhaving en sanctiebeleid. Maar je kan het probleem ook van een heel andere kant benaderen.

Dus uiteindelijk worden we allemaal uitkeringstrekkers?

Welnee! De Algemene Ouderdomswet is een volksverzekering. Zo’n drie miljoen Nederlanders zijn boven de 65 en krijgen een uitkering op basis van deze verplichte ouderdomspensioenregeling.

Dat zei ik: uitkeringstrekkers. Mensen die een uitkering krijgen zijn toch uitkeringstrekkers?

Ja ja, en mensen in loondienst lopen zeker ook altijd de kantjes er van af. Maar inderdaad, in de Tweede Kamer lijken ze ook te denken dat iemand die geld ontvangt waar hij recht op heeft wel een misdadiger moet zijn. Als je geld van de overheid krijgt ben je een uitkeringstrekker, uitkeringstrekkers zijn potentiële fraudeurs, fraude moet streng en stevig aangepakt worden en daarom hebben we sinds januari de Wet Aanscherping handhaving en sanctiebeleid SZW-wetgeving.

Wet scherpe . . . pardon?

Uitkeringsfraude was natuurlijk altijd al verboden. Sinds januari zijn de boetes flink verhoogd.

Hoe weet je dat?

De Sociale Verzekeringsbank stuurde een brief. Een heldere brief voor fraudeurs en misdadigers, maar verzonden aan iedereen waar ze geld aan uitkeren Goed ook, hoor, dat ze hun klanten informeren over nieuwe wetten, maar als je zo’n brief krijgt lijkt het direct ook alsof de SVB denkt dat je de zaak aan het flessen bent. Niet zo prettig. “Bij een overtreding wordt een boete opgelegd”, schreven ze in december. En dan, met vette accenten: “Vanaf 1 januari 2013 bedraagt de boete 100 % van het bedrag dat te veel is ontvangen, zonder maximum.”

Dat is toch normaal, dat je een boete krijgt als je het verkeerd doet?

Als je door het rode licht rijd krijg je een boete. Prima. Er is ook weinig twijfel mogelijk of het licht rood of groen was. Maar de sociale zekerheid is wat anders. Neem iemand die werkloos is. Een baan vinden betekent tegenwoordig veelal een nul-uren contract of een tijdelijke aanstelling met wisselende uren. Dan werk je dus naast een uitkering. Dus moet je maandelijks aan het UWV doorgeven hoeveel je gewerkt hebt. Als je dan dan ook nog ziek bent, of gedeeltelijk, of een huisgenoot hebt met onregelmatig werk, of één in de AOW dus, wordt het heel ingewikkeld. Als je met een paar van die regelingen tegelijk te maken hebt, dan is het bijna onmogelijk om alle wijzigingen in je persoonlijke situatie foutloos door te geven. Of denk aan de mogelijkheid dat je werkgever iets verkeerd genoteerd heeft, dat je achteraf moet corrigeren.
Om het goed te doen moet je de regelingen allemaal begrijpen, en ook nog de samenloop. Dat lukt de meeste hoger opgeleiden al niet, laat staan de mensen waar het vooral om gaat, aan de onderkant van de arbeidsmarkt.

Oh?

Maar het wordt pas echt lastig als je professionals treft die niet opletten. Dat je met alle goede wil probeert om alles door te geven aan iedereen die dat ergens voor één of andere regeling belangrijk nodig zou kunnen hebben, maar dat je consulent of controleur van de uitkeringsinstantie ook even het overzicht miste.

De professionals? Maar die weten toch wel wat ze aan het doen zijn?

Welnee!

Nee?

Natuurlijk niet. Bij de Sociale Verzekeringsbank hebben ze daar een aparte afdeling voor, daar werken de mensen die het wel echt begrijpen, maar die krijg je niet zo maar te spreken. Als je geluk hebt, spreek je een consulent die zich op tijd realiseert dat hij iets niet weet, en daarmee naar zo’n aparte afdeling gaat.

Maar als het in zo’n geval misgaat krijg je toch geen straf?

Jawel. Het komt vaak genoeg voor dat uitkeringstrekkers frauderen. Recent nog zo’n gevalletje met toeslagen voor een paar honderd Bulgaren, bijvoorbeeld. Er moet dus wel gecontroleerd worden. Ik kreeg die onaardige brief van de Sociale Verzekeringsbank van iemand die, al jaren geleden, niet had opgelet. Had daardoor 15.000 euro te veel gekregen van de SVB. Toen ze hem dat vertelden vroeg hij gelijk hoe hij het geld terug kon storten. Maar dat mocht niet zo maar. Eerst moesten ze hem nog ondervragen, en zijn vrouw ook, apart. Zoals je dat op de TV ziet, met een good guy en een bad guy, en dan heel lang, en eindeloos wachten in zo’n kamertje. Toen een dagvaarding. De rechtbank vroeg of hij een betalingsregeling wilde, maar hij had het allemaal al terugbetaald. Kreeg hij toch een voorwaardelijke straf, en dus een strafblad. En daar hebben twee rechercheurs en de rechtbank dus ook heel wat uren aan besteed.

Zonde!

Nogal, ja. En ook pijnlijk. Niet goed voor je vertrouwen in de overheid.

En wat heeft dat met iBestuur te maken?

Er gebeurt al van alles op basis van IT, maar het kan beter. Allereerst is het zo dat alle ‘witte’ inkomsten gekoppeld zijn aan een BSN. Logisch dat ze daarmee verbanden leggen, maar een beetje raar dat ze je gelijk als fraudeur behandelen als ze wat vinden. Dat komt nog uit de tijd van voor de IT, dat zulk onderzoek héél duur en zeldzaam was. Nu kan het heel anders. Waarom niet eerst een aardig signaaltje? Waarom wachten ze een jaar met de bestandsvergelijking? En als er iets fout is en je dat direct terugbetaalt, waarom zou je dan nog gestraft moeten worden?
Ten tweede zou je IT in kunnen zetten om de omgang met al die regels makkelijker te maken. Daar doen de SVB en de Belastingdienst al hun best voor, maar vrijwel niet in samenhang met regelingen van andere overheden. Dat staat nog niet eens in de kinderschoenen. Ook al zonde.
Maar echt iBestuur zou nog anders gaan. Je zou een systeemanalyse willen doen vanuit de oorspronkelijke doelstellingen van al die regelingen. Dan uit de analyse een éénduidig systeem opzetten in de omgang met inkomsten en toeslagen. Het moet véél eenvoudiger kunnen.

Dat is toch wel eens eerder bedacht?

Klopt. Het lijkt héél veel eenvoudiger te kunnen. Van kinderbijslag tot AOW, van studiefinanciering tot WW en van bijstand tot de kleine-ondernemersregeling en de ondernemersaftrek: we hebben in Nederland eigenlijk allang een basisinkomen. Maar dan héél ingewikkeld en vreselijk fraudegevoelig. En we mogen het geen basisinkomen noemen.

Dus dan is het toch weer geen I-probleem?

Juist ja.