Beleid voor algoritmisch management nodig

Algoritmisch management heeft impact op de kwaliteit van arbeid. Dat is de conclusie van een verkennend onderzoek van het Rathenau Instituut en TNO. Effectief beleid moet zorgen voor een ondergrens die werknemers beschermt tegen de mogelijke negatieve impact.

Beginnetje kennisopbouw

Een algoritme als manager? Dan denken we snel aan de platformeconomie, waarin het digitaal monitoren van chauffeurs, maaltijdbezorgers en schoonmakers gemeengoed is. Maar hoe zit het werknemers die niet via een platform werken, maar bij een reguliere organisatie?  Hoe wordt technologie daar ingezet? Daar is weinig empirische kennis over. Om een begin te maken met de kennisopbouw voerden het Rathenau Instituut en TNO een verkennend onderzoek uit.

De studie Eigen ritme of algoritme? richt zich op de dagelijkse aansturing van werknemers van reguliere organisaties. Algoritmisch management is dan de automatisering van managementtaken, en specifiek het gebruik van data en algoritmes voor het controleren, beoordelen en aansturen van werknemers.

Geen cijfers bekend

Er bestaan geen cijfers over de mate waarin algoritmisch management voorkomt bij reguliere organisaties in Nederland. Daarom hebben de onderzoekers aan de hand van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) en de Werkgevers Enquête Arbeid (WEA) in kaart gebracht wat er bekend is over het gebruik van technologie voor het controleren, beoordeel en aansturen van medewerkers. Daarnaast maakten ze gebruik van literatuuronderzoek en inzichten uit drie casestudies.

Controle door technologie

Een aanzienlijk deel van de werknemers (28%) heeft in het afgelopen jaar een toename ervaren van de controle op hun werk als gevolg van de inzet van nieuwe technologie. Dat cijfer is onafhankelijk van leeftijd, sekse en opleidingsniveau. Uit andere onderzoeken komen soortgelijke getallen. Het is niet direct hard bewijs dat algoritmisch management toeneemt. Wel is er uit de diverse onderzoeken een samenhang af te leiden tussen de inzet van technologie en de kwaliteit van arbeid.

Meer burn-outklachten en minder productivitieit

Uit het rapport: ‘Werknemers die meer controle ervaren door de inzet van technologie, ervaren minder autonomie, meer mentale belasting en meer burn-outklachten. Tegelijkertijd beoordelen werknemers die een toenemende controle ervaren hun eigen prestaties als minder productief dan werknemers die geen toename van de controle ervaren.’ Niet alleen controle, maar ook beoordeling en aansturing via technologie kunnen ervoor zorgen dat werknemers minder autonomie en veel werkdruk ervaren, blijkt uit de praktijkvoorbeelden die de onderzoekers aanhalen.

Positieve invloed

Maar algoritmisch management kan ook een positieve invloed hebben op de kwaliteit van arbeid, wanneer wordt ingezet om werknemers te ondersteunen. Een mooi voorbeeld is een pilot met een app in de groenvoorziening. Werknemers met een arbeidsbeperking kunnen vaak moeilijk zelfstandig bepalen wanneer ze kunnen stoppen met werken aan een plant, wat het behalen van de planning niet ten goede komt. In de pilot worden ze ondersteund door een algoritme dat op basis van foto’s de staat van het geleverde werk beoordeelt. Dat geeft de werknemers meer zelfvertrouwen en dat is goed voor hun autonomie.

Keuzes maken

Organisaties hebben keuzes te maken over algoritmisch management. Allereerst hoe ze het toepassen. Daarbij moeten ze goed in beeld hebben welke neveneffecten erbij kunnen optreden. Daarnaast moeten ze kiezen welke data ze willen verzamelen, hoe die worden verwerkt en wie ze ontvangen. Worden ze alleen gedeeld met de werknemer, of ook met managers? En gaat het ook om het creëren van onderlinge concurrentie? Tot slot is het belangrijk om werknemers te informeren en betrekken bij algoritmisch management. ‘Als een organisatie betrokken en bevlogen werknemers wil die het beste uit zichzelf willen halen, is het van belang om hen te betrekken bij de bedrijfsvoering en bij innovatietrajecten,’ aldus de onderzoekers.

Wenselijke inzet

Op basis van de verkenning durven ze wel te zeggen dat de inzet van algoritmisch management veel werknemers en hun werk raakt. Ze stellen dat overheden en sociale partners zich moeten buigen over de vraag wat een wenselijke inzet van algoritmisch management inhoudt. Het risico bestaat dat de technologie wordt ingezet om mensen te controleren, terwijl dat een negatieve impact heeft op de kwaliteit van arbeid. Bovendien lijkt het erop dat het niet noodzakelijkerwijs tot productiviteitsverbetering leidt.

Ondergrens nodig

Effectief beleid zou voor een ondergrens moeten zorgen die werknemers beschermt tegen mogelijke negatieve impact van algoritmisch management, maar genoeg ruimte laat voor innovatie en procesverbetering, schrijven de onderzoekers. De AI Act en andere wet- en regelgeving rondom de inzet van AI, kan daarbij helpen.