Hoe zorgen wij ervoor dat de democratische rechtsstaat Big Tech overleeft? Hoe kan het recht tegenwicht bieden aan de machtspositie van deze bedrijven? Met die vragen is onlangs een onderzoekscommunity van prominente Big Tech-onderzoekers opgericht. De komende weken publiceren zij hun artikelen op iBestuur.
Hoe kunnen publieke belangen worden geborgd in een tijd waarin Big Tech steeds grotere delen van de maatschappij domineert? | Beeld: Shutterstock
Een handvol technologiebedrijven, waaronder Amazon, Meta, Microsoft, Apple en Alphabet (Google), is in korte tijd uitgegroeid tot een ongekende concentratie van macht. Van de prijs die consumenten betalen voor hun digitale producten, de soorten diensten die beschikbaar zijn, de gangbare vormen van communicatie, werkmethoden, de organisatie van zorg en onderwijs, de werking van de financiële sector, de slagingskansen voor ondernemers, het functioneren van politieke instituties, tot de ideeën die het maatschappelijke debat domineren, wat mensen doen met hun vrije tijd en wat doorgaat voor waar – het zijn aangelegenheden die in toenemende mate worden beïnvloed of zelfs eenzijdig worden bepaald vanuit Silicon Valley en Seattle.
Machtsconcentraties hebben voordelen, maar vormen een steeds grotere bedreiging voor publieke belangen.
Enerzijds lijken de Big Tech-machtsconcentraties voordelen met zich te brengen, zoals meer welvaart en mogelijkheden op het internet. Anderzijds vormt Big Tech een steeds grotere bedreiging voor publieke belangen. Zo wordt steeds duidelijker dat de allergrootste techondernemingen innovatie uiteindelijk eerder remmen dan bevorderen, dat hun activiteiten een veel grotere impact op milieu en klimaat hebben dan hun vooruitstrevende imago doet vermoeden, dat zij voor veel van hun werknemers geen prettige werkgevers zijn, dat zij bij lange na niet hun fair share aan belasting betalen waardoor sociale voorzieningen verder onder druk komen te staan, dat zij de vrije mededinging in de digitaliserende economie beperken, dat zij de integriteit van democratische processen en de kwaliteit van het maatschappelijke debat ernstig aantasten en dat zij, last but not least, zeer weinig respect hebben voor de privacy van burgers, ondanks reeksen van nobele beloftes op dat terrein.
Tegenwicht bieden
De vraag rijst hoe het recht tegenwicht kan bieden aan de machtspositie van Big Techbedrijven. Daarvoor is het zinvol om terug te kijken: hoe zijn wij eigenlijk in deze situatie verzeild geraakt? Hoe heeft Big Tech zich zo’n machtspositie kunnen verwerven en welke rol heeft het huidige recht daarbij gespeeld? Mede op basis daarvan kunnen we vooruit kijken: hoe kunnen de wetgever, het bestuur, de rechter en ook maatschappelijke actoren ervoor zorgen dat grote techbedrijven niet nóg machtiger worden? Hoe kunnen publieke belangen worden geborgd in een tijd waarin Big Tech steeds grotere delen van de maatschappij domineert?
Big Tech is één van de grootste vraagstukken van onze tijd.
Deze vragen kunnen vanuit verschillende juridische disciplines worden beantwoord. Te denken valt aan het ondernemingsrecht, het mededingingsrecht, het staats- en bestuursrecht, het consumentenrecht, het arbeidsrecht en het belastingrecht.
Big Tech-onderzoekscommunity
In dit licht leek het ons nuttig om een Big Tech-onderzoekscommunity op te richten. Op maandag 16 januari 2023 hielden wij onze eerste bijeenkomst in de vorm van een rondetafel in het studiecentrum van de Open Universiteit in Utrecht. Prominente Big Tech-onderzoekers Anna Berlee (OU), Anna Gerbrandy (UU), Vanessa Mak (UL), Sofia Ranchordas (UvT), Arno Lodder (VU) en Johan Wolswinkel (UvT) hielden een zogenaamde Bullet Talk met daarin hun belangrijkste inzichten in en onderzoeksvragen over Big Tech. Joris van Laarhoven (TU), Gitta Veldt (UL), Femke Schemkes (TUE), Hilde Smolenaers (OU), Martien Schaub (EUR) en Jasper van den Boom (UvT) reageerden daarop, gevolgd door een levendige discussie tussen alle aanwezigen. Wij zien de bijeenkomst als een startpunt voor nog veel meer juridische en multidisciplinaire onderzoeksactiviteiten rondom Big Tech. Big Tech is immers één van de grootste vraagstukken van onze tijd.
- Niels Jak is Universitair Docent Afdeling Staats- en bestuursrecht aan de Vrije Universiteit Amsterdam, hij verricht onderzoek binnen het programma ‘Public Contracts: Law & Governance’
- Mariette Lokin is Onderzoeker Staats- en bestuursrecht, ICT en wetgeving aan de Vrije Universiteit Amsterdam)
- Reijer Passchier is Universitair Docent Staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden en Hoogleraar Digitalisering en de democratische rechtsstaat aan de Open Universiteit
Serie artikelen over Big Tech en recht
Een eerste resultaat van de Rondetafel Big Tech en Recht is de serie artikelen die de komende tijd op dit medium verschijnt. In deze serie zet een aantal deelnemers aan de rondetafel hun argumenten nog eens uiteen, zodat eenieder zich daardoor kan laten inspireren. Zie de artikelen als een onderzoeksagenda, een teaser, zeker niet als het laatste woord. Ons uiteindelijke doel is om onderzoekers en beleidsmakers uit verschillende disciplines bij elkaar te brengen om overzicht te krijgen van wat op het gebied van Big Techonderzoek loopt en inspiratie op te doen door kennis te nemen van elkaars ideeën. Hoe zorgen wij ervoor dat de democratische rechtsstaat Big Tech overleeft? Dat is onze ultieme onderzoeksvraag en motivatie.
De volgende artikelen zijn inmiddels gepubliceerd:
– Big Tech en recht: de start van een onderzoekscommunity, Niels Jak (Vrije Universiteit Amsterdam), Mariette Lokin (Vrije Universiteit Amsterdam) en Reijer Passchier (Universiteit Leiden & Open Universiteit)
– Big Tech: blinde vlek in het bestuursrecht? Johan Wolswinkel (Tilburg University)
Dit is inderdaad een van de belangrijkste onderwerpen die op dit moment spelen. De macht van big tech is echt ongekend. En je moet van zeer goede huize komen wil je uberhaupt invloed kunnen uitoefenen. Zelf heb ik mijn bijdrage mogen leven aan het OCHP protocol een EV oplossing en moet eerlijk toegeven dat het de nodige grijze haren heeft gekost. Ik denk dat het produceren van artikelen een mooie eerste stap is maar eerlijk gezegd zou ik het nog iets meer willen duiden op tastbaar resultaat (indien mogelijk) Beleidsaanbevelingen: Het multidisciplinaire onderzoek van de community kan leiden tot concrete beleidsaanbevelingen voor wetgevers, bestuurders, rechters en maatschappelijke actoren om de machtspositie van Big Tech te reguleren en publieke belangen te beschermen.
Wetsvoorstellen: De community kan wetsvoorstellen ontwikkelen die gericht zijn op het aanpakken van specifieke problemen die voortvloeien uit de machtsconcentratie van Big Tech, zoals het bevorderen van eerlijke concurrentie, het beschermen van privacy of het waarborgen van eerlijke belastingpraktijken.
Juridische instrumenten: De samenwerking tussen experts uit verschillende juridische disciplines kan leiden tot de ontwikkeling van nieuwe juridische instrumenten en benaderingen om de uitdagingen van Big Tech aan te pakken en publieke belangen te waarborgen.
Onderwijs- en trainingsprogramma’s: De community kan onderwijs- en trainingsprogramma’s ontwikkelen voor juristen, beleidsmakers en andere professionals om hen beter uit te rusten om de uitdagingen van Big Tech te begrijpen en aan te pakken.
Netwerkopbouw: De community kan fungeren als een platform voor het opbouwen van een netwerk van onderzoekers, beleidsmakers en praktijkmensen die zich bezighouden met Big Tech en recht. Dit netwerk kan bijdragen aan de uitwisseling van ideeën, kennis en ervaringen en kan leiden tot verdere samenwerking op dit gebied.
Conferenties en workshops: Het organiseren van evenementen zoals conferenties en workshops kan helpen om het debat over Big Tech en recht te bevorderen, nieuwe inzichten en ideeën te genereren, en samenwerking tussen verschillende belanghebbenden te stimuleren.
Verhoogd publiek bewustzijn: Door het publiceren van artikelen en het organiseren van evenementen kan de community bijdragen aan het verhogen van het publieke bewustzijn over de invloed van Big Tech op de democratische rechtsstaat en de noodzaak om hier regulerend tegenwicht aan te bieden. My 5 cents