Bij toekomstgericht werken in de digitale overheid hoort een Europese bril

Beeld: Shutterstock

Er zijn steeds meer internationale processen. Steeds meer nieuwe Europese richtlijnen geven verplichtingen over de grens. Een goed voorbeeld hiervan is de e-commerce richtlijn die bedrijven het recht geeft BTW te betalen in een Europees land naar keuze. Overheidsdienstverlening houdt niet op bij de grens. Dit is ook voor Nederland van groot belang. Denk maar eens aan onze handel en logistiek, energiesector of de universiteiten die bloeien met Europese studenten.

Europa is taai en tegelijk bepalend

Vinden wij ons poldermodel al ingewikkeld, op Europees niveau komt daar nog een tandje bij. Het bereiken van consensus gaat vaak traag en processen zijn zeer complex. De Europese Commissie heeft nogal eens de reflex tot een centrale en directieve benadering, waar men vanuit lidstaten liever verkennend en voorzichtig opereert. Een opvallend fenomeen is dat daarin vaak ‘twee snelheden’ worden ervaren. De onderhandelingen en rituele dansen verlopen jarenlang traag om vervolgens, als de kogel door de kerk is, in een daverend snel tempo te gaan versnellen. Dan is vaak de governance op de Europese initiatieven rondom de digitale overheid nog niet volwassen. Waar de Europese Commissie vanuit haar aanjagende rol de druk opvoert, is de coördinatie binnen de eigen lidstaat vaak gecompliceerd en in ontwikkeling.

Europese ontwikkelingen gaan een gemiddeld tot hoge impact op overheidsorganisaties en hun processen hebben.

Voor veel bestuurders en overheidsorganisaties in Nederland zijn ontwikkelingen zoals het Once Only Principle, met directe uitwisseling vanuit de back-offices tussen uitvoerders in verschillende Europese landen, complex. Nóg meer op de toekomst gerichte technologische ontwikkelingen zoals European Blockchain Services Infrastructure (EBSI) en Verifiable Credentials in een digitale Wallet zijn in de beleving van velen nu nog een brug te ver.

Maar waar in Europa aan wordt gewerkt is belangrijk voor ministeries en uitvoeringsorganisaties. Want uiteindelijk zien we op Europees niveau wel de grote ontwikkelingen ontstaan waar we als Nederland mee aan de slag moeten. Denk aan de overheids-infra bouwblokken en standaarden zoals de CEF-building blocks, eIDAS, kaders als GDPR en strategieën voor AI.

Wij zien dat de Europese ontwikkelingen een gemiddeld tot hoge impact op overheidsorganisaties en hun processen gaan hebben. Het is belangrijk dat overheidsorganisaties dat zelf ook vroeg gaan erkennen en bewust een passende strategie kiezen. Zou het niet logischer zijn om meer op Europees niveau en minder binnen de Nederlandse kaders te ontwikkelen?

Volgens ons kan het uitstekend! We zien namelijk in ons ecosysteem dat veel Nederlandse organisaties en bedrijven de kennis, kunde en ideeën hebben om deze standaarden al te implementeren. Deze aanbieders proberen al publieke diensten met combinaties van opkomende technologieën te ontwikkelen, GovTech noemen we dat. Voorbeelden zijn AI gedreven assistenten die burgers kunnen helpen met een vraag of interactie met de overheid. Of slim gebruik kunnen maken van data, bijvoorbeeld rond medische zorg of mobiliteit.

Meer op Europees niveau ontwikkelen, hoe doe je dat?

Laat je niet verrassen. Grijp je kans en zorg ervoor dat vragen helder worden voordat je het antwoord al moet geven. Stel jezelf de vragen: Zit ik dicht genoeg op Brussel? Speel ik vaardig mee – met een lange adem? Heb ik mezelf strategisch gepositioneerd en ken ik de dynamiek van het spel? En ben ik aangehaakt bij collega’s in andere sectoren die met hun ervaringen en posities mijn inspanningen in ons Europese veld kunnen versterken? Zet ik bewust in op de Nederlandse meerwaarde in Europese projecten?

Er zijn verschillende strategieën die een overheidsorganisatie hiervoor kan kiezen. We zetten er hier vier uiteen:

• Investeer in vele contacten met initiatieven
Volgen van EC ontwikkelingen en aansluiten op bestaande initiatieven. Als organisaties nog zo in ontwikkeling zijn dan is het extra belangrijk om te investeren in vele informele contacten. Zo kun je vroegtijdig inschatten waar het heen beweegt. En zo kun je als land bouwen aan je gunfactor en reputatie. Ontdek welke lidstaten over de juiste kennis beschikken en wie een goede samenwerkingspartner kunnen zijn. Werk constructief mee aan projecten en pilots. Zo word je minder verrast bij een korte implementatieperiode, word je beter gehoord en kun je beter beïnvloeden welke vorm een ontwikkeling krijgt.

• Samenwerking in NL als strategie, gebruik de GovTech markt, deel risico en kennis
Slimme samenwerkingen aangaan en het vormen van coalities over overheidssectoren heen. Krachten bundelen en “elkaar de bal toespelen”, dat zou best wat meer een vanzelfsprekendheid mogen zijn. Een recent Brits onderzoek laat zien dat Nederland goed is gepositioneerd om koploper te worden op het gebied van GovTech. Voor aanbieders van GovTech is er een enorm markpotentieel.

• Europese bouwblokken als uitgangspunt
Overweeg om de nieuwe Europese bouwblokken als uitgangspunt mee te nemen bij (her)ontwerp voor NL IV-oplossingen. Denk aan de eIDAS 2.0 uitdagingen, het GDI-stelsel en de aansluiting op verplichtte sectorale & generieke building blocks. Natuurlijk, je komt voor uitdagingen te staan: Hoe bruikbaar zijn bepaalde bouwblokken daadwerkelijk? Met wat voor soort ‘bouwblok’ hebben we te maken? Is het een standaard? of meer een soort afsprakenstelsel? of een infrastructurele voorziening? Is de Europese governance goed ingericht en hebben we daarin voldoende te zeggen? Hoe bruikbaar zijn bouwblokken daadwerkelijk? En zijn ze op tijd beschikbaar?

• Ontwikkel en bepaal mee
Werk proactief samen met EC en lidstaten en ontwikkel mee. In deze fase investeren vraagt om visie maar ook om voldoende vet (middelen én de juiste, schaarse, mensen), plus natuurlijk enige durf. Maar als een Europese norm of voorziening er na lange tijd is, dan kun je er vaak niet meer omheen. De fase vooraf geeft je kans en mogelijkheid om mee te sturen en mee vorm te geven. Zorg dat je weet hoe Europese ontwikkelingen gaan lopen. Er zijn vaak ook Europese subsidies beschikbaar, bijvoorbeeld straks in het Digital Europe Programme.

Ongeacht de strategie die je kiest, is ons advies: zet in op een goede kennisbasis, laat Nederlandse en buitenlandse partners samen optrekken en zorg ervoor dat je breed aanwezig bent bij Europese initiatieven die onze toekomstige digitale middelen gaan vormgeven!

Dit artikel werd geschreven voor Digicampus door:
Xander van der Linde is coördinerend adviseur Europese ontwikkelingen bij ICTU
Chantal van der Wijst is strategisch adviseur Technologische Innovatie bij de Belastingdienst