Blockchain leert vooral anders kijken

De teboekstelling van een schip is een proces met veel frictie, waarin de opdrachtgever voor allerlei informatie moet zorgen. Blockchaintechnologie kan op een elegante manier die frictie verwijderen.

Blockchain is bekend als de technologie achter bitcoin, de wereldwijde digitale munt. Maar de technologie is ook voor andere processen te gebruiken, zonder bitcoin. In feite is blockchain in te zetten voor elk transactioneel proces. Door de bijzondere manier waarop transacties door deze technologie worden vastgelegd en gevalideerd (zie kader) is geen betrouwbare tussenpersoon meer nodig. Plat gezegd: die rol van de notaris, bank of gemeentelijke registratie wordt vervangen door software. Daarom wordt blockchain gezien als een technologie die een grote impact zal hebben op de economie, handel en ook de overheid.

Experimenten

Diverse overheidsinstellingen verkennen inmiddels de mogelijkheden van blockchain. Vijftien pilots binnen de rijksoverheid publiceerden eind november hun eerste bevindingen, een deel van hen is nu bezig om werkende prototypes te bouwen om te testen wat blockchain kan doen. Ook gemeenten zijn pilots gestart om de potentie van blockchain te onderzoeken. De pilots variëren van het inrichten van subsidieprocessen tot het verlenen van parkeervergunningen en van de controle van rusttijdenregistratie van vrachtwagenchauffeurs tot afvaltransport. “Blockchain-technologie is vooral bruikbaar voor processen met een grote administratieve rompslomp, waar veel ketenpartners bij betrokken zijn”, zegt Marloes Pomp, die de blockchainpilots bij de rijksoverheid begeleidt. Het zijn allemaal relatief kleine verkenningen en dat past bij de huidige status van de blockchaintechnologie, zegt ze: “Het is nog te vroeg voor grote ontwikkeltrajecten, want de technologie is niet voldoende volwassen en de kennis binnen de overheid nog beperkt. Daarom adviseren we de deelnemers aan de pilots en andere geïnteresseerden om eerst te investeren in kennisopbouw en kleine experimenten.”

Frictie uit het proces halen

Het Kadaster is één van de deelnemers aan de pilots. Bert Beentjes, adviseur strategie en beleid bij het Kadaster: “Als je in de media leest dat een technologie je organisatie overbodig kan maken, dan moet je natuurlijk onderzoeken hoe die technologie werkt.” Het Kadaster koos het proces van de zogeheten teboekstelling van een schip om erachter te komen wat blockchaintechnologie kan doen. Beentjes: “Als een werf een schip gaat bouwen, dan moet de opdrachtgever daarvoor geld lenen en het nog niet gebouwde schip dient dan als onderpand. Het Kadaster stelt dat schip te boek, dan is het een registergoed en kun je er een hypotheek op verstrekken. Bij dit proces zijn verschillende partijen betrokken: de eigenaar of opdrachtgever voor de bouw van het schip, de werf die het gaat bouwen, de Inspectie Leefomgeving en Transport en wij. Het is een proces met veel frictie, waarin de opdrachtgever voor allerlei informatie moet zorgen. Die frictie willen we eruit halen, door de informatie voor iedereen zichtbaar te maken. Daar heeft de blockchaintechnologie elegante oplossingen voor, die we in deze pilot verkennen.”


Hoe werkt blockchain?

Blockchain is een databasetechnologie. Het kan voor allerlei transacties gebruikt worden en maakt een andere manier van organiseren mogelijk. Het werkt als volgt:
• Transacties worden geautomatiseerd geregistreerd en door software gevalideerd;
• Zij kunnen na registratie niet meer worden aangepast;
• De registratie gebeurt niet in een centraal systeem, maar verspreid over vele computers van verschillende eigenaren en/of beheerders;
• Alle deelnemers aan het systeem (de blockchain) kunnen deze registraties zien.

De techniek is decentraal en werkt zonder één eigenaar voor het hele systeem. Daarbij gebruikt het technologie die stappen in processen volledig automatiseert, stappen waarvoor nu menselijke tussenkomst nodig is. Dit maakt blockchain interessant, want het impliceert niet alleen een andere technologie, maar ook een andere manier van organiseren. Dat verklaart waarom blockchain zoveel aandacht krijgt en als een volgende disruptieve technologie wordt gezien. Het kan de klassieke rol van betrouwbare tussenpersoon overbodig maken.

Meer informatie:
• ICTU publiceerde een whitepaper over blockchain en de mogelijkheden voor de Nederlandse overheid
• Blockchainpilots bij rijksoverheid en gemeenten
• Pilot gemeente Utrecht

Anders kijken

Een opvallende eerste conclusie van de pilot bij het Kadaster is dat men voorlopig geen blockchaintechnologie gaat gebruiken. “De huidige technologie is nog niet voldoende betrouwbaar voor een proces als dit, waar vaak veel geld mee gemoeid is. Er is volgens de TU Delft nog drie tot vijf jaar nodig om de technologie zo ver te krijgen dat blockchain ons proces daadwerkelijk kan ondersteunen. Daarnaast moeten we om dit voor elkaar te krijgen bijvoorbeeld ook standaardiseren in de keten en authenticatie van partijen regelen.” De pilot heeft echter wel degelijk zin, zegt Beentjes: “Het geeft ons een idee van wat er met blockchain kan. Het belangrijkst is dat het ons een nieuwe manier van kijken naar informatie en processen en nieuwe ideeën oplevert.” 
Onderzoeksbureau Gartner onderschrijft dat: het belangrijkste effect van de blockchainprojecten van nu is dat blockchain anders laat kijken naar processen, transacties en informatie. Het stelt dat 85 procent van alle blockchainprojecten waarde voor de organisatie oplevert zonder dat men daadwerkelijk blockchaintechnologie gebruikt. De aanpak van kleine experimenten past hier goed bij, zo ervaart ook de gemeente Utrecht. Anna Potijk, beleidsadviseur Armoede en Schuldhulpverlening bij de gemeente Utrecht, vertelt over de pilot waarin de gemeente onderzoekt of blockchain inwoners kan helpen met de complexiteit van uitkeringen en toeslagen (en de daaruit voortkomende schuldenproblematiek): “Het is ons uiteindelijke doel dat het proces van het toekennen van uitkeringen en toeslagen en het betalen van vaste lasten zonder tussenpersonen kan. We ontdekken nu wat wel en niet kan met blockchain. Dat doen we met prototyping, zodat we in het klein al kunnen zien wat mogelijk is. Dit is echt een leerproces.”

Bestuurlijke vragen

Het gebruiken van blockchaintechnologie heeft niet alleen technische consequenties, maar ook organisatorische, bestuurlijke en juridische, vertelt Nathalie Venema, die vanuit KING de gemeentelijke pilots in de Pilotstarter begeleidt: “De huidige blockchaintechnologie is nog niet volwassen genoeg voor grootschalige toepassing, maar bestuurders kunnen nu al nagaan welke impact deze technologie kan hebben op hun organisatie. Door de andere manier van werken die mogelijk is dankzij deze technologie kan er bijvoorbeeld een gedeelde systeemverantwoordelijkheid ontstaan, doordat meerdere (keten)partners in dezelfde blockchain werken. Hoe richt je dat in? En wat betekent dit voor de governance?” Werk en verantwoordelijkheden kunnen verdwijnen of verschuiven, regelgeving moet worden aangepast. Er is ook een ethische vraag. Niet de mens, maar software bepaalt in de blockchain of een transactie klopt. Algoritmes controleren straks de transacties, maar wie controleert de algoritmes? Hoe ga je om met technologie die je niet kunt stilzetten of terugdraaien, omdat het een zelfstandig werkend systeem is? “Dat zijn vragen die bestuurders en politici aangaan. Het is raadzaam om daar nu antwoorden op te formuleren, zodat we invloed kunnen uitoefenen op de invulling en het gebruik van de technologie naarmate die zich verder ontwikkelt”, besluit Venema.

Verkenningen

Het programma Digitale Agenda 2020 van VNG/KING, Initiate en iBestuur organiseren een serie kleinschalige bijeenkomsten waarin innovaties en trends worden vertaald naar de gemeentelijke praktijk. De bijeenkomsten zijn bedoeld voor bestuurders en richten zich op de vraag hoe gemeenten kunnen anticiperen op nieuwe, disruptieve technologieën. In elke bijeenkomst staat een ander thema centraal. Voor meer informatie kunt u mailen met: info@kinggemeenten.nl.