Het is hoog tijd dat democratische participatie kennis maakt met het digitale landschap van de 21ste eeuw. Centraal daarin staan twee ideeën: liquid democracy en blockchaintechnologie.
Een fundamenteel principe in de democratie is het recht om gehoord te worden. Steeds meer mensen zijn echter van mening dat hun stem er niet meer toe doet. We lijden onder het Democratisch Vermoeidheidssyndroom. Burgers voelen zich machteloos en zien dat de democratie is gereduceerd tot vierjaarlijkse verkiezingen, die doodlopen in een gigantisch mediacircus en weinig met politiek te maken hebben. Het aantal leden van politieke partijen loopt al jaren terug en de opkomst bij verkiezingen is dramatisch laag.
Dat er sprake is van een collectieve democratische vermoeidheid betekent niet dat burgers hun stem niet belangrijk vinden. Er is geen verminderde interesse in de politiek, maar wel in de manier waarop die wordt georganiseerd. Het vertrouwen in de instituties van de representatieve democratie ontbreekt. Naast een gebrek aan vertrouwen, is een belangrijke oorzaak van democratische vermoeidheid dat burgers tegenwoordig niet over de noodzakelijke instrumenten beschikken om hun politieke stem te verspreiden en kracht bij te zetten.
Een verouderd systeem
Natuurlijk is er het internet en social media om ideeën uit te wisselen en met elkaar in contact te komen. Nog nooit is het zo makkelijk geweest om je stem te laten horen. Maar de werkelijkheid ligt anders. Het internet en social media hebben met name bijgedragen aan de fragmentatie van het politieke landschap. Nieuwe fenomenen op het internet, zoals fake news en filter bubbles, vormen bovendien een reële bedreiging voor de houdbaarheid van de democratie.
Toch biedt het internet ongekende mogelijkheden om democratische participatie te vernieuwen. En dat is hard nodig. De realiteit is dat het democratisch proces totaal gedateerd is en niet meer in lijn ligt met de huidige informatietechnologie. Het is op z’n minst merkwaardig dat we werkelijk alles digitaal en online doen, maar zodra het over stemrecht en politieke inspraak gaat, stappen we (met pen en papier) de tijdmachine in terug naar de 19de eeuw.
Als 21ste-eeuwse burgers zijn we aangewezen op 19de-eeuwse democratische instituties, die ooit gebouwd zijn op een informatietechnologie uit de 15de eeuw. Het is inmiddels duidelijk dat de Nederlandse politieke en bestuurlijke stelsels niet meer aansluiten op de eisen die de huidige samenleving stelt. Het is daarom hoog tijd dat democratische participatie kennis maakt met het digitale landschap van de 21ste eeuw. Twee nieuwe ideeën staan hierbij centraal: liquid democracy en blockchaintechnologie.
Liquid democracy
Liquid democracy of vloeibare democratie bestaat uit een mix van directe en representatieve democratie. Het idee is simpel. Burgers mogen voor ieder beleidsvoorstel kiezen of ze zelf meestemmen óf hun stem delegeren. Mensen zullen immers niet altijd zin of tijd hebben om zich volledig te verdiepen in een onderwerp. Een stem kan zowel gedelegeerd worden aan een vertrouwd persoon in de sociale omgeving of aan een prominent figuur in de samenleving. In de onderstaande animatie wordt het concept uitgelegd.
Ik hoor je al denken: ‘leuk idee idee hoor, maar digitaal stemmen is toch dom en onveilig?’. Het risico is bijvoorbeeld groot dat kwaadaardige software de stemmen manipuleert. Data die op een centrale plek worden verzameld en opgeslagen zijn simpelweg gevoelig voor inbreuk en lekken. Door deze technische kwetsbaarheden, in combinatie met het feit dat er weinig aandacht in de media is voor democratische vernieuwing, is vloeibare democratie nooit van de grond gekomen.
Nu is er uit onverwachte hoek een mogelijke oplossing gevonden: bitcoin. Hoewel het virtuele muntje op zichzelf interessant is, gaat het eigenlijk om het onderliggende systeem die het mogelijk maakt om peer-to-peer bitcoins naar elkaar te versturen. Deze digitale infrastructuur wordt ook wel blockchaintechnologie genoemd.
Blockchain
De (bitcoin) blockchain is vergelijkbaar met een publiek toegankelijk boekhoudsysteem. Het functioneert als een decentrale database waarop iedereen mag lezen en schrijven, met de garantie dat er niet met de inhoud wordt gesjoemeld.
Dat werkt als volgt. Via een netwerk van computers wordt er continue een gezamenlijke database bijgehouden. Een nieuwe toevoeging (of transactie) in de database moet door het netwerk worden goedgekeurd met een ingewikkelde rekensom. Wanneer een set van transacties, ook wel een ‘blok’ genoemd, wordt goedgekeurd krijgt het een uniek identificatienummer. Elke volgende set van transacties bezit een nieuw nummer met daarin een cryptografische verwijzing naar het vorige blok.
Op die manier ontstaat er een ketting van blokken; vandaar de naam blockchain. Eenmaal opgeslagen is het praktisch onmogelijk om met de inhoud van een transactie te knoeien. Wanneer je dat wel zou proberen worden alle identificatienummers (en daarmee de verwijzingen) ongeldig en is de ketting verbroken. Om het systeem te hacken zou een dief, met ander woorden, niet in één huis moeten inbreken, maar in alle huizen uit het dorp. Tegelijkertijd. Terwijl iedereen uit het dorp meekijkt. Geen makkelijke opgave.
Wat de blockchain een bijzonder concept maakt, is dat er geen centrale instantie nodig is om de integriteit van de database te waarborgen. Een vertrouwde derde partij inschakelen om een transactie uit te voeren is overbodig geworden. Vertrouwen is hiermee decentraal gedigitaliseerd. Zodoende is het mogelijk om geld, zoals een bitcoin, volledig veilig en transparant naar elkaar te sturen zonder tussenkomst van een bank.
Hoewel blockchain mogelijk revolutionair is voor de financiële sector blijft het hier niet bij. Zo kan blockchaintechnologie ook gebruikt worden om medische informatie over patiënten op een veilige manier samen te brengen, om wind- en zonne-energie uit eigen installaties gemakkelijk door te verkopen en om digitaal een politieke stem uit te brengen.
Blockchain Liquid Democracy
Liquid democracy biedt het raamwerk om collectieve besluitvorming te organiseren, waarin burgers een actievere rol kunnen spelen. Blockchaintechnologie zorgt er vervolgens voor dat alle data die hierbij nodig is, veilig wordt opgeslagen en openbaar toegankelijk is voor iedereen. Wanneer liquid democracy en blockchaintechnologie bij elkaar worden gebracht, ontstaat er een ware synergie waarmee democratische participatie van onderop vernieuwd kan worden.
Een van de eerste initiatieven die bouwt aan de infrastructuur voor een blockchain liquid democracy is het initiatief Democracy Earth. Via hun webapplicatie Sovereign kunnen gebruikers direct op specifieke beleidsmaatregelen stemmen, of hun stem delegeren aan een ander via een peer-to-peer netwerk. Doordat de stemmen op de blockchain worden vastgelegd, zijn ze censuurvrij en kan iedereen op elk moment de stemmen controleren.
Met stemmen rommelen om de uitslag van een verkiezing te manipuleren, is daarmee verleden tijd. Een verkiezing verbieden, zoals de Spaanse regering onlangs probeerde in Catalonië, zou met Sovereign onmogelijk zijn. Burgers kunnen onafhankelijk (en zonder een centrale autoriteit) hun stem laten horen en zich gemakkelijk verenigen onder één gezamenlijk doel. Sovereign is een duidelijk voorbeeld van de wijze waarop een digitaal middel kan helpen met het vergroten van zeggenschap en invloed van burgers binnen het democratische proces.
(Klik op illustratie voor vergroting)
Antigif tegen democratische vermoeidheid
Hoewel blockchain liquid democracy niet de oplossing is voor alle bestuurlijke en politieke problemen, maakt deze technologie het mogelijk voor burgers om écht mee te doen aan het democratisch proces en vormt het een antigif tegen het democratische vermoeidheidsyndroom. Meepraten, meedenken en meebeslissen over het oplossen van maatschappelijke problemen, op zowel lokaal, regionaal als nationaal niveau is niet alleen mogelijk, maar ook noodzakelijk.
De democratie mag niet uitbesteed worden aan een kleine politieke elite in Den Haag. Door politieke inspraak in lijn te brengen met de huidige informatietechnologie, worden burgers in staat gesteld om hun democratische rol opnieuw vorm te geven. De combinatie van liquid democracy en blockchaintechnologie brengt op die wijze de democratie weer terug waar het eigenlijk thuishoort. In de handen van de demos. Of zoals J.W. Goethe ooit zei: ‘Welke regering is de beste? Die regering die ons leert onszelf te regeren.’
Raoul de Vries is historicus en schrijft over democratische vernieuwing en blockchain-technologie op blockchaindemocracy.nl
