De verschillende verhoren brachten verschillende zaken aan het licht. Zo hadden alle ambtenaren ‘last van buikpijn’ en zagen ze jarenlang ‘dat de bal richting het ravijn rolde’. Maar er werd niets gedaan. En de schuld? Die werd regelmatig gegeven aan ‘de systemen’. Is dat niet wat kort door de bocht?
Premier Rutte tijdens het verhoor voor de Toeslagencommissie, beeld Barry Hage
Ondervraagde politici en ambtenaren gaven de systemen regelmatig de schuld. Het hele stelsel in Nederland werd zelfs een stelsel genoemd ‘zonder enige druppel menselijke maat’. Het gaat alleen om het afvinken van velden in formulieren, volgens oud-staatssecretaris Menno Snel (Financiën) in het verhoor. “Ik moest direct denken aan de catchphrase ‘Computer says no’ uit de Engelse satirische serie Little Britain”, vertelt Frits van Endhoven, relatiemanager bij Blueriq. “Als het systeem het niet kan, kan het niet. Wat de verhoren opnieuw glashelder maken, is dat informatiesystemen bij de overheid gebouwd zijn voor de massa. Een maatwerkgerichte aanpak, die bij de toeslagen maar ook bij veel andere overheidsdiensten veel problemen had kunnen voorkomen, is kennelijk niet mogelijk. En dat terwijl de technologie en processen al ruim voorhanden zijn. ”
Traditionele aanpak
“Technologie krijgt de schuld, maar met de technologie an sich heeft het niet te maken. Het heeft te maken met de manier waarop veel overheden en ook bedrijven nog steeds te werk gaan bij hun ICT-projecten”, vertelt Van Endhoven. Meestal wordt de traditionele aanpak gebruikt: eerst een gedetailleerde analyse van de bestaande situatie, vervolgens een uitvoerige lijst van requirements en een uitgebreide beschrijving van de nieuwe situatie. Frits van Endhoven: “Uiteindelijk deelt de organisatie een enorm aanbestedingsdocument waar maanden over gedaan is, en dat door alle voorbereidingen op het moment van uitkomen allang door de tijd is ingehaald. Zorg dan maar eens voor dienstverlening die past bij hetgeen er vandaag de dag speelt.”
Zo’n aanpak is bepalend geweest voor veel grote projecten bij overheden en bedrijven. Voorbeelden van een verkeerde afloop zijn overal terug te lezen in de media. “De overheid probeert dit te voorkomen en heeft bijvoorbeeld in 2015 het Bureau ICT-toetsing ingesteld naar aanleiding van een advies van de
Tijdelijke commissie ICT, onder voorzitterschap van Ton Elias. Maar ook het BIT hanteert in veel gevallen de traditionele meetlat, waardoor innovatieve projecten die niet de verre stip op de horizon plaatsen maar juist voor de korte termijn praktische doelen stellen, een negatief advies krijgen. Terwijl juist die
projecten laten zien hoe het in de toekomst zou moeten. ”
Met modelleren sneller vooruit
Als de overheid maatwerk wil kunnen aanbieden, zoals nodig is bij de kinderopvangtoeslag, is een andere aanpak nodig van IT-ontwikkeling. Een iteratieve aanpak, waarbij je applicaties niet codeert maar modelleert op basis van een zero code-benadering. “Door op deze manier IT voort te brengen, is het veel gemakkelijker om zaken aan te passen. Maar ook is het heel gemakkelijk om andere stakeholders binnen de organisatie mee te nemen in de verandering”, weet Van Endhoven. “Met deze aanpak geeft de business aan wat er nodig is en kan de modelleur in heel korte tijd zichtbaar maken wat de functionaliteit concreet levert. De applicatie is zo niet langer, zoals voorheen, een black box waar aanpassingen alleen mogelijk zijn als een developer ermee aan de slag gaat.” Dat deze aanpak werkt, blijkt uit ervaringen bij andere klanten, zoals bij gemeente Tilburg (zie het Blueriq-partnerartikel in de vorige editie van iBestuur magazine over het aanvraagformulier aanvraag Tozo).
Koppelen in groeimodel
Duidelijk is dat IT-ontwikkeling anders moet. Ook bij de Belastingdienst. Maar wanneer dat gaat gebeuren is de vraag. Wat er gaat gebeuren met het toeslagenstelsel, de fabriek zonder menselijke maat, wordt pas na de komende Kamerverkiezingen besloten. Toch hoeven we niet te wachten tot dan meent Van Endhoven: “Het veranderen van IT-voortbrenging gaat natuurlijk niet zonder slag of stoot. Zo kan het voor de IT-afdeling als een bedreiging worden ervaren dat alles anders moet. Ook staan grote softwarehuizen en system integrators waarschijnlijk niet direct te trappelen. Daarnaast wordt vaak gewezen op de interne legacy die niet zomaar opgegeven kan worden. Maar opgeven of vervangen is niet altijd nodig. Koppelen kan wel. Kies voor een groeimodel waarbij je nieuwe functionaliteit koppelt aan legacy en de legacy langs deze weg waar mogelijk langzaam afschaalt. Wanneer je zo naar je IT-voortbrenging kijkt en klein begint, kan er morgen al gestart worden
