“De grootste crisis van onze samenleving is waarschijnlijk de vertrouwenscrisis. Deze is een barrière voor digitalisering”, zegt Tony Bosma, internationaal trendwatcher/futurist (Extend Limits) tijdens het iBestuur congres. Volgens de trendwatcher lijdt Nederland aan een virtuele jetlag.
Verslag van de iBestuur Congres-sessie
TrendRede 2016: wat doet u morgen met de technologie van vandaag?
Tony Bosma – Trendwatcher, Extend Limits
Hans de Preter – Public Sector Sales Manager, Everest
Tony Bosma is één van de auteurs van de TrendRede, de jaarlijkse tegenhanger van de troonrede en een visiedocument voor de politiek en het Nederlandse bedrijfsleven, samengesteld door een groep trendwatchers. ICT-dienstverlener Everest nodigde Bosma uit zijn ‘fysieke versie’ van de Trendrede te delen. Veel bezoekers willen daarbij zijn. De zaal is zo vol dat een deel ook de vensterbank in beslag neemt. De ervaren spreker Bosma vertelt met gemak en een dosis bevlogenheid. “Niemand is vrij, we zijn allemaal geconditioneerd”, begint hij. “We hebben onze eigen software ontwikkeld. De vraag is of die nog voldoet.” Want volgens de trendwatcher zit Nederland in een overgangssituatie, zijn we onzeker en de grip kwijt. “Wantrouwen overheerst.”
Virtuele jetlag
Onze hele samenleving heeft volgens de trendwatcher te maken met structuren die onder druk staan; of het nu om onderwijs, ons voedselsysteem of finance gaat. “Onze comfortzone voelt niet meer comfortabel. Bestaande structuren zijn niet meer houdbaar.” Hij vindt dat we onszelf existentiële vragen moeten stellen, waarmee we uit de waan van de dag stappen en de ‘nieuwe werkelijkheid’ onderzoeken. Vervolgens introduceert hij een film die verschillende ‘ankerpunten’ in een mensenleven laat zien. “Ankerpunten zijn momenten die je onthoudt, waarvan je meestal geen foto hebt”, vertelt hij. We zien twee geliefden die elkaar kussen, de eerste onvaste voetstapjes van een kind en andere sleutelmomenten in het leven. Hij zegt: “Waar het om gaat is verbinden en humaniseren.”
De trendwatcher meent dat we ons moeten afvragen of wij daadwerkelijk verbinden met de mensen waarvoor we het willen doen. Hij ziet dat steeds meer mensen los van de instituten staan, ‘het op hun eigen manier regelen’. “Wat gaat de overheid doen om weer vertrouwen te krijgen?”, vraagt hij. “Zonder vertrouwen komen we niet vooruit. Stelt de overheid de juiste vragen? Zet een overheid de kracht in van de lokale gemeenschap? Nu gaat economische groei ten koste van alles. Onze hang naar groei heeft dezelfde mindset als kanker.” Hij wacht even. “Ja, soms moet het een beetje schuren.” Bosma geeft aan dat we minder profiteren van de digitalisering dan gedacht. “Nederland lijdt aan virtuele jetlag. De Nederlandse overheid heeft een matige affiniteit met technologie. 1,3 procent van het overheidsbudget gaat naar digitalisering.”
Samenredzaamheid
Hij werpt op dat volgens het World Economic Forum kritisch denkvermogen en nieuwsgierigheid de belangrijkste eigenschappen worden van deze eeuw. “Loop morgen je organisatie in en vraag je af: ‘What the fuck doen we hier?’ We hebben geen schapen, maar rebellen nodig”, stelt hij. Volgens Bosma gaat onze samenleving van mensen die structuren dienen, naar netwerken die mensen dienen. “Dit botst met oude procedurele en formele structuren.” Hij laat een paar voorbeelden zien van nieuwe denkwijzen, zoals het eerste ziekenhuis in Nederland dat haar instrumenten deelt en De ZonneWIJde in Breda waar mensen zelf zonne-energie opwekken. “Zelfs Ziggo denkt buiten de oude structuren en biedt nu sensoren waardoor ouderen langer thuis wonen.”
Bosma ziet een beweging van gesloten naar open systemen, van lineair naar circulair. En van zelfredzaamheid naar samenredzaamheid. “We gaan van individuele macht naar gebundelde kracht.” Hij noemt dit ‘samengrip’. “We hebben het andere in anderen nodig om verder te komen.” Hij vraagt de mensen in de zaal: “Wat vindt de Nederlander het belangrijkste?” Het antwoord geeft Bosma zelf: “Zelfregie. De burger herneemt de regie. Zelfregie en samenredzaamhed worden nu nog doodgeslagen door beleid en regels. Top-down opgelegde ritmes zetten de verkeerde toon. Ze verlammen en onderstrepen het wantrouwen. Maar verschillende gemeenten en provincies experimenteren al met regelvrije zones. ‘Wat kan’ vervangt ‘wat niet mag’. Amsterdam wil de winkeltijden loslaten.”
Fysiek uniek
Bosma: “Een ding is zeker: als je niet verandert en de buitenwereld wel, dan is het einde oefening.” Hij brengt een aantal voorbeelden naar voren die de snel veranderende wereld illustreren zoals artificiële intelligentie die het callcenter overneemt, KLM die robots gebruikt om passagiers de weg te wijzen, algoritmes die je pensioen bepalen. “Gaan de technologische ontwikkelingen te snel voor de overheid?”, vraag hij zijn publiek. Hij stelt dit enigszins gerust: “Het gaat ook voor de samenleving te snel. 75 procent vindt dat verantwoordelijkheden van de overheid niet afgeschoven kunnen worden.” En hij komt terug op de menselijke aspecten van onze samenleving, die volgens Bosma juist nu kansen bieden om betekenisvol te zijn: “Technologie is leuk maar uiteindelijk gaat het om erkenning, menselijke relaties, om aanvoelen, inleven en begrijpen. Volgens de Wereldbank wordt digitaal de standaard en fysiek het nieuwe uniek.”
