De SVB, de Belastingdienst en de Politie vragen de politiek om rust. Het achterstallig onderhoud op ICT-systemen van de overheid is volgens hen zo opgelopen dat ingrijpende wetswijzigingen nu onverantwoord zijn. Wat mij betreft staat het verzoek gelijk aan de vraag of je je kind verzoekt om te stoppen met groeien. De pauzeknop bestaat niet. Sterker nog, die zou helemaal niet nodig moeten zijn.
Beeld: Shutterstock
Eind juni besteedde EenVandaag aandacht aan een, inmiddels, terugkerend onderwerp: de dure en inefficiënte ICT-projecten bij (uitvoerende) overheidsinstanties. Dit keer was de aanleiding niet een mislukte implementatie of te dure aanschaf van een ICT-systeem, maar ging het om een oproep van een drietal uitvoerende overheidsinstanties. Zowel de SVB, als de Belastingdienst en de Politie vragen de politiek om rust. Het achterstallig onderhoud op ICT-systemen van de overheid is zo opgelopen dat ingrijpende wetswijzigingen nu onverantwoord zijn. Er moet eerst rust komen om orde op zaken te stellen.
Wat mij betreft staat het verzoek aan de politiek gelijk aan de vraag of je je kind verzoekt om te stoppen met groeien. Het is onrealistisch en misschien wel gedreven door wanhoop. Bestuurders, IT-managers en ambtenaren zien de berg legacy aan de ene kant groeien en de IT-kosten aan de andere kant stijgen. En het is dan heel begrijpelijk dat ze willen dat er op een pauzeknop gedrukt wordt. Hetzelfde geldt voor menig ouder als ze hun kroost voor het eerst zelfstandig naar de middelbare school zien fietsen. Maar de realiteit leert ons: die pauzeknop bestaat niet. Sterker nog, die zou helemaal niet nodig moeten zijn. Er is écht een weg naar een efficiënt en gestructureerd ICT-landschap.
Wat is het probleem?
Het is een open deur om te zeggen dat een belangrijk deel van de oplossing ligt in de manier waarop de Nederlandse overheid georganiseerd is. Het antwoord op dit vraagstuk hebben we al vaker voorbij zien komen en laat ik voor nu rusten. We moeten ook niet denken dat we te maken hebben met een IT-probleem. Geloof het of niet, anno 2021 is er technisch veel mogelijk. Heel erg veel.
Samenwerking moet anders
Waar hebben we dan wel mee te maken? Allereerst lopen we hierop tegen een systeemprobleem. Het gaat om de manier waarop we projecten organiseren en hoe we met elkaar werken. Denk aan de jaarlijks terugkerende budgetcyclus en de daaruit ontstane (begrijpelijke) drang om aanbestedingen vooral zo groot mogelijk te maken. Gevoelsmatig wordt daarmee veel tijd bespaard, maar de complexiteit neemt daarbij ook drastisch toe terwijl de wendbaarheid direct onder druk komt te staan. Deze voorbeelden vormen stuk voor stuk een belangrijk obstakel voor een mogelijke en meer effectieve oplossingsrichting. Samenwerken en een andere manier van werken of organiseren is essentieel om ervoor te zorgen dat de noodzaak voor het bovengenoemde verzoek van de SVB, de Belastingdienst en de Politie steeds minder nodig is. De verscheidenheid aan instanties die meewerkten aan het item van EenVandaag onderstreept alleen maar dat de ICT-uitdagingen zich niet laten beperken binnen één domein, regio of overheidsorganisatie.
Kennis is macht
Deze uitspraak zou menig bestuurder moeten aanspreken. Toch zie ik in de praktijk vaak juist het tegenovergestelde. Het gebrek aan kennis van IT in de volle breedte zorgt er helaas geregeld voor dat er langs elkaar heen wordt gepraat. Veel van dit soort projecten lopen zo lang dat medewerkers, managers of besluitvormers die in het begin een belangrijke rol gespeeld hebben, vaak alweer zijn doorgestroomd naar een andere positie. De samenstelling van het team beïnvloedt te vaak de dynamiek van het project. De projecten zijn daardoor te langdradig en te groot van omvang. Het gevolg? De menselijke maat wordt uit het oog verloren. Daarnaast vormt de Nederlandse overheid samen met de uitvoerende instanties een gefragmenteerd en versnipperd landschap. Dat betekent dat ook de ICT-systemen gefragmenteerd zijn, met als risico dat er totaal geen overzicht meer is. Expertise aantrekken of ontwikkelen is hierop het antwoord.
Verantwoordelijkheid nemen
Bovengenoemde punten zijn belangrijk, maar bovenal blijft bij mij de vraag: wanneer komt de menselijke maat in dit soort projecten weer terug? Waar is het collectieve verantwoordelijkheidsgevoel, bij zowel de overheid als haar leveranciers? Dat er een pragmatische en rigoureuze koerswijziging nodig is om de ICT weer op orde te krijgen, staat buiten kijf. Maar dat kan echt alleen als alle uitvoerende overheden én de politiek uit hun tunnelvisie komen, actief gaan werken aan een holistische aanpak en breken met oude gewoontes. Vragen om rust, hoe begrijpelijk ook, gaat niet helpen. De technische mogelijkheden vormen inmiddels geen beperking meer, de uitdaging ligt nu in hoe we dit organiseren. Immers, als je doet wat je deed, krijg je hetzelfde resultaat. Maar als de omstandigheden veranderd worden, dan verandert de uitkomst mee.
Hans Canisius is CEO USoft
Ik heb er al diverse opinies aan gewaagd.
Als ik 1 root cause zou moeten noemen, dan is dat: het IT paradigma: eerst iets maken, dan onderhouden als je voldoende geld hebt. IT is statisch. te zien in het taalgebruik. Ook in dit artikel zie je de woorden die het falen in stand houden.
“implementatie, bouw, opleveren, onderhoud, achterstand”, projecten, systemen”.
We moeten die termen gaan verbannen. Verbieden liefst.
We moeten naar taalgebruik dat dynamiek omarmt. Met uitsluitend nog termen als “Services, services Landschap, continue ontwikkeling, doorontwikkeling, bijsturen, bijschaven, knelpunten oplossen, aanpassen, verbeteren.
Dat zet de juiste visie in beweging.
Eens met eerdere reactie: zo lang ICT wordt gezien als inkoop van “product” gaat het mis, omdat het altijd neigt naar veel te complexe monsters van one size fits all applicaties; omdat het een niveau standaardisatie impliceert die er in de praktijk niet is (appels en peren), omdat generieke oplossingen de organisatie dwingen zich daaraan aan te passen, en omdat met zulke klonten de ICT een brokkenpap blijft die je niet glad kunt roeren. Digitale transformatie betekent niet de digitale producten, maar het digitaliseren/automatiseren/innoveren zelf gaan zien als onderdeel van de standaard processen. Design en development zijn niet langer changing the bank, ze zijn aan de orde van de dag, running de bank.
Ik kan me deels vinden in het punt van het IT-paradigma. Maar ik zie dit niet meer als de root cause. Persoonlijk zie ik namelijk steeds meer partijen in de markt, leveranciers en gelukkig ook steeds meer klanten, die IT helemaal niet meer zien als iets statisch. Juist wat Michiel in het laatste deel van de reactie beschrijft is iets waar ik heel veel beweging in zie in de IT-sector. Dit is juist waar mijn zorg zit. Organisaties hebben deze stap zelf nog te vaak niet gemaakt. Dit maakt IT niet statisch, maar wordt hierdoor statisch gemaakt. Dat is de systeemuitdaging (lees: niet een IT-systeem maar het organisatiesysteem) waar de slagen gemaakt moeten worden als je het paradigma wilt doorbreken.