Burgerwoordenboeken als participatie-instrument

In het komend decennium zal de burger een belangrijker rol spelen in de informatiesamenleving. Die ontwikkeling wordt gedreven door de participatiesamenleving, waar burgers steeds meer zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun zorg, veiligheid en openbaar bestuur. Digitalisering speelt daarin een centrale rol, wat leidt tot een toenemende convergentie van digitale (overheids)diensten rond burgers. Omdat de leefwereld van burgers wezenlijk anders is dan de systeemwereld van professionals, vraagt die informatieomgeving rond burgers zijn eigen ordening. Drie elementen creëren daarbij nieuwe uitdagingen:

• Kwaliteit – gebruik van informatiesystemen in het dagelijks leven;
• Complexiteit – structuur en opbouw van systemen en toepassing rond burgers;
• Schaal – coherente ordening voor burgers, groepen, wijken, steden en samenleving.

Eigen eisen

Burgers faciliteren die eigen regie met het toenemend gebruik van digitale oplossingen in hun persoonlijke leefomgeving. Zo inspireren ze zichzelf en hun sociale netwerken tot participatie in zorg, welzijn, openbaar bestuur en veiligheid. Daarmee zullen de komende jaren een groot aantal nieuwe toepassingen ontstaan en de adoptie daarvan zal toenemen. Maar die grootschalige adoptie van digitalisering door burgers stelt eigen eisen. Niet alleen eisen aan de kwaliteit van het gebruik in de leefomgeving thuis, maar ook aan eisen aan de onderlinge samenhang tussen producten en diensten in de informatiearchitectuur rond burgers.

Burgers zijn zelf niet in staat tot het ordenen van onder meer de overheidsinformatievoorziening waarin zij participeren: deze speelt zich af op schaalniveaus boven hen. De overheid heeft de verantwoordelijkheid genomen de kwaliteit van de samenleving te stimuleren en waar mogelijk te borgen. Goede informatievoorziening voor burgers is een – alhoewel nieuwe – randvoorwaarde voor die ontwikkeling en kwaliteit en daarmee een verantwoordelijkheid voor burgers.

Burgerwoordenboeken

In de context van een programma ‘maatschappelijke informatievoorziening’ staat het werkelijk toerusten van (digitale) burgers in een participatiesamenleving centraal. In dat kader is gekeken naar ‘burgerwoordenboeken’. Een burgerwoordenboek is een gecontroleerde lijst van termen die door burgers gebruikt worden en die onderling of met externe termen in verband kunnen worden gebracht, zoals de termen van professionals. Dat voor computers leesbare woordenboek (in ‘linked data’-formaat) bestaat uit verschillende elementen: 1) de collectie van burgertermen zelf, vastgelegd met een korte beschrijving, 2) andere collectie(s) van beschrijvende metadata die gebruikt worden om relaties te leggen tussen de termen en andere informatie (zogenoemde ontologieën).

Burgerwoordenboeken maken het mogelijk om zoekopdrachten en zoekresultaten van burgers te optimaliseren, informatie beter toegankelijk te maken en professionele documenten te verklaren of te vertalen. Op basis van verkennende studies (2016, 2017) naar burger- en consumentenvocabulaire in de gezondheidszorg zijn, in samenwerking met het Kadaster en VNG Realisatie, ‘burgerwoordenboeken’ verkend en ontwikkeld om digitaal de verbinding te leggen tussen de systeemwereld van professionals en de leefwereld van burgers. De eerste resultaten van die verkenning zijn gepresenteerd op een Internationale conferentie over internettechnologie en samenleving. Ook is het mogelijk gemaakt om, aan de hand van een proof of concept, met een burgerwoordenboek voor het openbaar bestuur het Raadsinformatie Systeem (RIS) van de gemeenten Den Haag en Amsterdam te bevragen.

‘Klare taal’

Een burgerwoordenboek kan gezien worden als een voorbeeld van de ambitie om ‘klare taal’ te gebruiken, alleen is dat hier geautomatiseerd. Met het Kadaster is vanuit het project ‘klare taal’ gekeken naar definities die voor burgers te begrijpen zijn, voor zowel de Basisregistratie Topografie, Basisregistratie Kadaster en Basisregistraties Adressen en Gebouwen. Het resultaat is te vinden op tax.kadaster.nl. Deze woordenboeken zijn gepubliceerd als linked data, waarbij ook relaties gelegd kunnen worden tussen termen en naar andere gerelateerde informatie. Zoals de onderliggende wet.

Momenteel wordt verdere uitbreiding van burgerwoordenboeken verkend. Daarbij is Linked Open Data een van de belangrijke voorwaarden, vooral omdat daarmee specifieke kwaliteiten van begrippen vast zijn gelegd. Het creëert de flexibiliteit om meerdere collecties met elkaar te kunnen verbinden, zoals die van landelijke geldende termen en van lokale termen, termen uit de bestuurlijke besluitvorming en termen die domeinspecifiek zijn. Zoals die uit het sociale domein, onderwijs of stadsbeheer. Burgerwoordenboeken vormen een noodzakelijke schakel in het samenhangende stelsel van informatievoorzieningen, waardoor burgers in een informatiesamenleving kunnen leven en werken en hun rol kunnen vervullen in de participatiesamenleving.

Martijn Hartog is senior projectleider en onderzoekscoördinator eSociety Instituut van De Haagse Hogeschool; Bert Mulder is lector Informatie, Technologie en Samenleving en directeur eSociety Instituut van De Haagse Hogeschool; Erwin Folmer is senior-adviseur Innovatie bij het Kadaster en research associate bij de Universiteit Twente.