Het doorontwikkelen van de elektronische overheid naar een informatie-overheid is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de publieke en private sector. Samenwerking tussen publieke organisaties onderling, maar ook met burgers en bedrijfsleven, is cruciaal.
Social media en toegankelijkheid van overheidsinformatie hebben een steeds grotere invloed op de informatiesamenleving. Intussen begint de sector Rijk zijn huis aardig op orde te krijgen. Het CIO-stelsel, het opstellen van een i-beleid, de Gateway reviews en bijvoorbeeld de concentratie van beheerorganisaties hebben geleid tot een duidelijke versterking van de i-functie. Maar in de volgende fase wordt de beoogde informatie-infrastructuur, de samenhangende informatievoorzieningen voor gemeenschappelijk en gezamenlijk gebruik, benaderd vanuit het bredere perspectief van informatieprocessen en informatiestromen. In de sociale sector is het routeringsinstituut RINIS een goed voorbeeld.
Door de gezamenlijke uitvoeringsketens verdampt het onderscheid tussen centrale en decentrale overheid. De sector Rijk en de sector Gemeenten vinden elkaar op dossiers met wederzijdse belangen. Vanuit het perspectief van bedrijfsvoering en publieke dienstverlening is samenwerking in uitvoeringsketens de enige oplossingsrichting. Een centrale vraag is dan wat de kernactiviteiten van de betrokken organisaties zijn en welke activiteiten wellicht beter door anderen in het netwerk kunnen worden uitgevoerd. Vaak denken overheidsinstanties dat het organiseren van een generieke informatie-infrastructuur en shared services alleen iets is voor het bedrijfsleven, maar ook de publieke sector begint nu de voordelen van concentratie van uitvoering van gemeenschappelijke diensten te realiseren. Een mooi voorbeeld is de inrichting van een gezamenlijke Gemeentelijke Informatiebeveiliging Dienst.
Alle denkbare risico’s spelen een rol bij het realiseren van een informatie-infrastructuur. Het grootste risico voor iOverheid-programma’s is het niet op gang komen van ketens, bijvoorbeeld door gebrek aan bestuurlijk draagvlak, motivatie bij partijen om mee te werken, een andere prioriteitstelling, budget en kosten, weerstand tegen verandering en standaardisatie. Op het terrein van keteninformatiediensten wordt als voornaamste strategische risico vaak genoemd een onjuiste timing van de invoering en daarmee samenhangende imagoschade. Deze en vele andere factoren kunnen het best met een gerichte risicoanalyse op een rij worden gezet en van maatregelen worden voorzien.
Sturing en risicomanagement
Sturing is gericht op het wegnemen van hindernissen. Bij het realiseren van de iOverheid met informatie-infrastructuur, ketensamenwerking en shared services moet natuurlijk voldaan worden aan de beginselen van het openbaar bestuur. De betrokken directies, regieorganisaties, opdrachtgevers en opdrachtnemers moeten samenwerken en dus leren loslaten. Daarom blijven de primaire vereisten voor succes altijd de bewustwording en het draagvlak bij de politiek, de bestuurders en het ambtelijk topmanagement. De besluitvorming en beleidsbepaling over ketensamenwerking vergen immers overeenstemming tussen diverse, deels autonome partijen. Dit zijn veelal partijen die van elkaar afhankelijk zijn, waarbij sommige productiemacht hebben en andere blokkademacht, en waarbij de ketenpartijen tegengestelde opvattingen en belangen kunnen hebben.
De meeste informatievraagstukken overschrijden bestaande organisatiegrenzen. De vorming van een iOverheid is een echte transformatie. Het gaat om een maatschappelijke resultaatverplichting. Dat vraagt om passie en leiderschap van politiek en bestuurders. De opdrachtgevers moeten hun informatiebeleid en maatschappelijke vraagstelling duidelijk formuleren en aangeven welke acceptatiecriteria gelden.
Door het ingrijpende karakter van de ontwikkelingen binnen iOverheid en iSamenleving neemt het strategische gehalte van de verschillende programma’s toe. Tussen projecten en omgeving vindt voortdurend wederzijdse beïnvloeding plaats. Het gaat om het inschatten van de complexiteit van de uitgangssituatie en van het veranderingsproces. Bestuurders en management geven vorm, verloop en effecten richting door keuzes en beleid. Het is van belang om inzicht te hebben in het type projecten en de factoren die van invloed zijn op het verdere verloop van het ontwikkelingsproces. Teneinde de vereiste regiebesturing en het risicomanagement te verbeteren wordt een systematische benadering voorgesteld.
Afweging publieke dienstverlening en informatiebeveiliging
Social media spelen een steeds belangrijkere rol in informatie-uitwisseling tussen overheden en burgers. Dat vraagt om toenemende aandacht voor privacy, anonimiteit en de bescherming van de persoonlijke levenssfeer, bijvoorbeeld als het gaat om de balans tussen veiligheid en gebruikersgemak. De jonge burger communiceert en interacteert ‘mobiel’ met de overheid en dwingt daardoor tot een transformatie van de informatiehuishouding. De informatievoorzieningen en de wijze waarop gegevens worden verwerkt en opgeslagen, moeten worden aangepast.
De explosie in het gebruik van social media helpt natuurlijk niet bij het maken van een zorgvuldige afweging tussen inhoud en privacy. De huidige privacywetgeving is dringend toe aan herziening. Het lijkt er soms op dat de behoefte aan privacy steeds meer bedekt wordt met de mantel der veiligheid of door commerciële belangen. De vraag is waarom er nu nog zo veel geïnvesteerd zou moeten worden in informatiebeveiliging om de privacy intensief te blijven beschermen in lijn met de verouderde regelgeving en denkpatronen.
Transparantie in de besluitvorming door de overheid en in haar gebruik van gegevens helpt het vertrouwen bij de burgers op te bouwen en de aanspreekbaarheid van beleidsmakers te verbeteren. Bij ontwikkeling en beheer van uitvoeringsketens en informatienetwerken ontbreken vooralsnog adequaat toezicht en transparantie. Het succes van projecten wordt vaak afgemeten in budgettaire effecten zonder de maatschappelijke context in ogenschouw te nemen. De vorming en beoordeling van een informatie-infrastructuur moet meer bezien worden in het licht van maatschappelijke doelstellingen, rekening houdend met de zeer snelle ontwikkelingen in de informatiesamenleving.
