In de huidige zware tijden is met de creatieve destructie die zich in de vorm van innovatie aandient veel te bereiken. Noem het maar ‘het nieuwe ombuigen’, betoogt Zsolt Szabo.
De Nederlandse economie verkeert in zwaar weer. Waar in andere delen van de wereld de zon volop schijnt en ontwikkelingslanden zich eigenstandig uit de armoede aan het trekken zijn, stapelen bij ons de problemen zich nog steeds op. De meest recente groeiverwachtingen zoals die door het Centraal Planbureau zijn gepresenteerd, zijn somber: min 0,5 procent in 2013 en plus 1 procent in 2014. In 2014 zal 4,3 miljard extra moeten worden bezuinigd om het begrotingstekort weer binnen de door Brussel gestelde grens van 3 procent van het bruto binnenlands product te laten komen. Het kabinet Rutte treft hiervoor aanvullende bezuinigingsmaatregelen. Ook wordt er gekort op het gemeente- en provinciefonds en bij de ministeries.
Zwaar weer en de gevolgen ervan kun je met moderne technologie zien aankomen. Voor Nederland geldt dat bijvoorbeeld schade aan de zeewering en dijken kan worden beperkt door tijdige gebruikmaking van IT-toepassingen van Nederlandse bedrijven, zoals sensoren in dijken. Het tijdig begrijpen van de waarde van IT, c.q. de razendsnelle digitalisering van onze samenleving, brengt vele voordelen met zich mee voor zowel overheden als burgers en bedrijfsleven.
We leven in een tijd van permanente creatieve destructie waarbij technologische innovaties oude toepassingen en achterliggende organisaties overbodig maken. Voorbeelden te over: compact disk versus langspeelplaat, digitale camera versus het klassieke filmrolletje, drones versus tanks, tablets/smartphones versus de pc, streaming content versus video/dvd, webshops versus fysieke winkels en ga zo maar door. Videotheken, platenwinkels, fotozaken, wie kent ze nog?
De samenleving verandert en de dagelijks te gebruiken toepassingen veranderen mee. Burgers en bedrijven verwachten hierdoor een wendbare overheid.
In 2003 schreef ik als Kamerlid het rapport ‘De Belgen Voorbij’, waarin werd beschreven dat de ingang naar het overheidsloket voor burgers en bedrijven in steeds grotere mate het computerscherm wordt. Het feit dat daarachter fysiek een waterschap, gemeente of provincie zit, is steeds minder relevant.
Tijdens het verschijnen van ‘De Belgen Voorbij’ leefden we, als het gaat om de stand van de digitale techniek, zo’n beetje aan het begin van het industriële tijdperk. Tegenwoordig, sprekende over creatieve destructie, ziet de wereld er volstrekt anders uit. Systeemontwikkeling vindt in steeds hogere mate plaats in opkomende economieën en we leven in een tijd van hoogwaardige slimme informatiedragers zoals tablets en smartphones in combinatie met de opkomst van sociale media en analytics rond big data. Dit allemaal in een cloud met daarin oneindig veel applicaties die veelal gratis of voor een kleine vergoeding worden aangeboden. Een perfecte mix voor de modernisering van de dienstverlening. De digitalisering van de samenleving neemt volwassen vormen aan en biedt nieuwe inzichten over hoe ons land efficiënter kan worden ingericht, zowel in de bedrijfsvoering als in de fysieke organisatie.
Een relatief eenvoudig in het oog springend voorbeeld voor de optimalisatie van de bedrijfsvoering is het papierloos vergaderen/communiceren door Eerste Kamerleden; goed voor het milieu en de reductie van de bedrijfsvoeringskosten. Het lijkt een klein voorbeeld, maar dit fenomeen vindt ook in het bedrijfsleven een grote vlucht, waarbij bedrijfsprocessen tegen het licht worden gehouden en overbodige handelingen in de uitvoeringsketens kunnen worden geschrapt. Een ander voorbeeld is de fusiegemeente Molenwaard, waar is besloten om geen fysiek gemeentehuis meer te hebben, de dienstverlening volledig digitaal te laten verlopen en waar nodig bij de mensen thuis te komen om bijvoorbeeld vragen over de WMO te beantwoorden. Het klinkt paradoxaal maar de digitalisering brengt de ambtenaren hierdoor dichter bij de burger.
Wat zeggen deze voorbeelden ons? In ieder geval dat de digitale innovaties ons in staat stellen efficiënter te werken, maar ook dat bestaande structuren, werkwijzen en verworvenheden permanent ter discussie kunnen worden gesteld.
In het verleden werd voor ‘bezuinigen’ ook wel eens het mildere begrip ‘ombuigen’ gebruikt, een term die onder de noemer ‘kansen door digitale innovaties’ weer nieuw leven zou mogen worden ingeblazen. Innovaties zijn zeer zeker in veel gevallen destructief voor bestaande structuren. Denk bijvoorbeeld aan de kantorenmarkt in combinatie met het fenomeen werken op afstand. Tegelijkertijd bieden innovaties ons de mogelijkheid om de bedrijfsvoering van overheden te verbeteren, schaalvergroting te bewerkstelligen, kosten omlaag te brengen en dienstverlening aan burgers en bedrijven te leveren die aansluiten op de laatste technologische stand van zaken. Een schets en een doorberekening van de voordelen van het nieuwe ombuigen zullen de overheden zeker helpen om te begrijpen welke structurele voordelen er de komende jaren behaald kunnen worden zonder te veel de nadruk te leggen op het traditionele bezuinigen. Nieuwe tijden, open vensters, dus nieuwe kansen.
