Co-creatie voor een smart society

Rob van Gijzel, burgemeester van Eindhoven: “In steden en regio’s gebeurt het; daar kunnen de juiste antwoorden gevonden worden.”

Van Gijzel is zeer betrokken bij ‘zijn’ stad, waar hij vandaan komt en inmiddels acht jaar burgemeester is. Onlangs kondigde hij zijn vertrek aan, per 1 september 2016, omdat hij naar eigen zeggen nog één maal een “mooie nieuwe uitdaging” wil aangaan in zijn werkzame leven. Wat dat precies zal zijn weet hij nog niet, maar het zal met de stad, de smart society en intelligente communities te maken hebben. “Die onderwerpen boeien mij zeer.” Een gesprek met Van Gijzel over digitalisering mondt al snel uit in een breed panorama over het samengaan van technologie en samenleving. Eindhoven zit dan ook met zijn high tech bedrijfsleven middenin de turbulentie van de disruptieve economie. “We hadden hier een kennis- en een maakeconomie, dat werd een combinatie van kennis, digitaal en maak en dat groeit nu naar een connectieve, creatieve kenniseconomie en een maakeconomie die zeer adaptief is.”

Aanpassingsvermogen

Steden moeten hetzelfde aanpassingsvermogen hebben als bedrijven willen ze overleven, stelt Van Gijzel. “Het gaat er niet om hoe sterk of slim je bent, het gaat erom hoe snel je je kunt aanpassen.” Vooral steden als Eindhoven, met hun type bedrijvigheid, zullen heel adaptief moeten zijn om te kunnen blijven groeien. En daarvoor zou de Rijksoverheid wel wat meer ruimte mogen geven, stelt de burgemeester. “De Rijksoverheid en haar instrumentarium is een antwoord op hoe het vroeger was. In 1998, ik zat in de Tweede Kamer, heb ik als Kamerlid de Wet Personenvervoer 2000 behandeld. Die wet geldt nog steeds, maar ik had toen nog nooit op internet gezeten. Het is de wet die nu Uber verbiedt, onder meer omdat hun auto’s geen boordcomputer hebben. Dit soort systeemwetten zijn totaal achterhaald. Het zijn gestolde politieke opvattingen uit het verleden en ze frustreren innovatie en maatschappelijke initiatieven. Natuurlijk is wetgeving nodig, waar het gaat om de basiswaarden in de samenleving. Over eigendom, integriteit van het menselijk lichaam, dat soort thema’s. Dat hoort op nationaal niveau vastgelegd te worden. De rest moet in mijn ogen naar het niveau van steden en regio’s. Daar gebeurt het, daar kunnen de juiste antwoorden gevonden worden.”

Het gebeurt in de stad

Van Gijzel hamert er op dat het overgrote deel van de wereldbevolking inmiddels in steden woont. Nederland is daar geen uitzondering op. Die steden zullen een antwoord moeten vinden op de grote vraagstukken van deze tijd, op het gebied van onder meer klimaat, afval, mobiliteit, energie, voedsel, veiligheid en leefbaarheid. “Daar gebeurt het, niet op nationaal niveau. De nationale overheid praat over vraagstukken, wij hebben ze. Geef ons dan ook de ruimte om deze op te lossen, zodat we echt adaptief kunnen zijn.” Veel steden kiezen ervoor om dit soort vraagstukken in het concept van een smart city aan te pakken. Maar dat is volgens Van Gijzel te nauw gedacht. “Als je goed kijkt naar de vele smart city initiatieven in Nederland en daarbuiten, dan zie je dat het vooral bedrijven zijn die het concept daar uitrollen. Het is zeer technologisch gedreven. En dat alleen werkt niet.”

De nationale overheid praat over vraagstukken, wij hebben ze

Het werkt onder meer niet omdat mensen pas technologie gaan gebruiken als deze aansluit bij hun leefwereld.
Van Gijzel noemt dat ‘humanized technology’. “Als je technologie niet verbindt met mensen, dan krijg je steden als Songdo en Masdar City. Daar voelt geen mens zich thuis.” Technologie en samenleving zullen verbonden moeten worden en dat doe je door in co-creatie slimme oplossingen voor de stad te maken. “Dan spreek je niet meer over een smart city, maar over een smart society.” Die ontwikkeling kan het beste gebeuren in de stad of stedelijk gebied, “want daar is het meeste contact tussen inwoners, ondernemers, bedrijven en kennisinstellingen. Daar ontstaan de beste ideeën.”

Een andere manier van aanbesteden
De rigide manier van aanbesteden werkt niet voor een gemeente die een partner wil zijn in de smart society, stelt Van Gijzel. “Aanbesteden en daarna ontwikkelen is een lang en lineair proces, dat niet past bij de snelle ontwikkelingen in technologie en samenleving.” Eindhoven doet het daarom anders, waar innovatie gewenst is. “Dat doen we momenteel bijvoorbeeld bij het project voor de verlichting van de stad. We vragen niet om een bepaald type armaturen, maar om een slim lichtgrid dat adaptief is voor aanpassingen die we in de toekomst nodig hebben. Dit ontwikkelen we in dialoog met de markt. Dat is lastig onder de huidige regelgeving. Maar het moet, want anders krijgen wij niet de oplossing die we nodig hebben.”

De overheid als gelijkwaardige partij

In een smart society werken alle partijen samen, in co-creatie. De overheid is één van de partijen. “Die zorgt ervoor dat het publieke belang is geborgd en dat alle partijen meedoen.” Eindhoven experimenteert met deze samenwerking: “Dat is nogal ingewikkeld, maar we zijn wel bezig om het voor elkaar te krijgen.” De stad gebruikt hiervoor een structuur van ‘clustercommunities’ rondom thema’s als gezondheid, veiligheid, huisvesting of mobiliteit. “Alle partijen die een rol hebben in zo’n thema bedenken samen slimme oplossingen, die vervolgens in pilots worden onderzocht. Bij het cluster gezondheid gaat het om ‘slimmer leven’ en werken zo’n tachtig verschillende partijen samen. Van woningcorporaties tot techbedrijven. De uitwerking van plannen die daar bedacht worden vindt in een kleiner gremium plaats. Zo werken negen partijen aan het toepassen van een apparaatje dat de gezondheidstoestand van ouderen meet. Interessant, want het ding meet van alles, maar het implementeren ervan betekent ook dat de wijkzuster niet meer langs komt. En dat vinden ouderen vaak het hoogtepunt van de dag. Dit is humanized technology: hoe pas je het toe, terwijl de mensen het niet als bedreigend zien?” De gemeente doet mee als gelijkwaardige partner in het proces. “Wij regelen dingen die ons aangaan, zoals vergunningen, het leggen van contacten of uitvoering via de WMO.” Dit proces van co-creatie is moeilijk voor de overheid, stelt Van Gijzel. “Misschien is het wel het ingewikkeldst voor gemeenten, die vaak nog heel traditioneel denken en werken. Onze basis is de Gemeentewet, die stamt uit 1853!”

Systeemwetten zijn totaal achterhaald. Het zijn gestolde politieke opvattingen uit het verleden

Van Gijzel is ervan overtuigd dat de smart society het antwoord is op de vraagstukken van nu en de nabije toekomst. “Om te overleven moet je je kunnen aanpassen. Daarvoor wil je technologie inzetten die echt voorziet in menselijke behoeftes en daarmee deze vraagstukken oplost. Dat bedenkt de overheid niet zelf, noch één van de andere partijen. Dat moet dus in co-creatie, waarin de overheid meedoet als gelijkwaardige partner.” En dan niet op nationaal niveau, maar in de stad en regio. “Dat is het mesoniveau waar overheden, bedrijven, instellingen en inwoners elkaar fysiek treffen, daarom worden daar de oplossingen geboren. Daar komt sociale, economische en bestuurlijke innovatie uit voort.” De burgemeester heeft een duidelijke boodschap aan Den Haag: “Geef steden de mogelijkheden om hun eigen experimenten te maken, met uitgangspunten als co-creatie in een publiek-private structuur en met een juridische grondslag. Dan komen we verder.”

De kracht van informatie
Dit interview is het laatste in de serie over de kracht van informatie. In het afgelopen jaar hebben burgemeesters, wethouders en gemeentesecretarissen in deze serie hun visie gegeven op de kracht van informatie voor de gemeentelijke praktijk en rol in de samenleving. Informatie en technologie spelen een cruciale rol in de samenleving en overheden ontwikkelen daarin mee. Voor gemeenten wordt deze ontwikkeling vertaald in de Digitale Agenda 2020, waarin tal van collectieve projecten gemeenten ondersteunen in de slag naar een optimaal opereren in de informatiesamenleving.
De serie interviews is geschreven in opdracht van KING, onderdeel van VNG.