Cockpit Den Haag passé

Iedereen die met enige regelmaat een sinaasappel uitperst weet het: als je net iets te hard drukt, wordt de schil ook geraakt. Geeft in de regel een bittere bijsmaak. Een fragiel evenwicht dus. Zo vergaat het ook ons ambtelijk apparaat.

Wat heel stoer in de afgelopen jaren als een sluitpost is gebruikt: tekort op de rijksbegroting? Geen punt, de rijksdienst perst dat er wel uit. Met het idee dat je daar kun je onbeperkt aan kunt blijven schaven. Keurig ‘bediend’ met taakstellingen die allemaal netjes vooraf werden ingeboekt. Wist je in ieder geval waar je aan toe was. Of het realistisch was? Waar we dan heengingen met de rijksdienst, wat die onderliggende visie of besturingsfilosofie dan was? Niet zeuren, het is toch afgesproken, of niet soms?
Tsja. Terechte vraag dus wat dat gehak en gebreek at the end of the day heeft opgeleverd wat vooraf met zoveel verve werd verkocht. Als je de verhalen hoort bekruipt je soms het bekende ‘penny-wise-pound-foolish’ gevoel. Eindeloze navelstaarderij. Want als gevolg van het geldende gelijkheidsbeginsel kun je dat deel van de organisatie waar die afslanking moet plaatsvinden niet uit- of afzonderen. Nee hoor, iedereen gaat keurig door dezelfde wasstraat. Overal dus onrust en verlamming. Langdurige interne discussies. Terwijl die gesloten systemen nou net de dood in de pot zijn. Je hoeft heus geen profeet te zijn om te voorspellen dat er sprake is van een communicerend vat tussen enerzijds de energie die wordt geïnvesteerd in al die reorganisaties en anderzijds het creëren van klantwaarde …

Gelukkig is er goed nieuws: Jacques Wallage, de voorman van de Raad voor het openbaar bestuur (Rob), die recent het aansprekende rapport ‘sturen én verbinden’ presenteerde. Met als centrale boodschap: de overheid moet zich in rap tempo positioneren als een medespeler in het krachtenveld. Geen overheid (die er spreekwoordelijk boven hangt – zoals de Rob omschrijft: ‘het sturen en controleren vanuit één centraal punt is niet meer van deze tijd’), maar een tussenheid. Waarbij iedere speler z’n rol en verantwoordelijkheid pakt. Netwerkgeoriënteerd: waar niet het instituut maar het maatschappelijke vraagstuk centraal staat. Gefocust op het creëren van waarde. Georganiseerd vanuit sociale bewegingen. Gedomineerd door andere drivers: gelijkwaardig en wederzijds respect, gemeenschappelijk doel vanuit een win/win-gedachte, intrinsieke motivatie en commitment. En het mooie is: zo combineer je denkkracht én draagvlak!

Maar in de regel ontstaat zo’n horizontaal samenwerkingsverband niet uit zichzelf. En is er dus een onafhankelijke actor nodig die zo’n verbinding fikst. Die niet alleen partijen bij elkaar brengt of motiveert om te participeren, maar ook in cocreatie mét die partijen een gedragen visie ontwikkelt. Of die de link naar de politiek organiseert. Want linksom of rechtsom – en met alle respect voor zwermbewegingen – je zult toch de koppeling moeten maken met het bestaande (verticale) systeem. Al was het maar om te borgen dat de politiek haar volle gewicht in de schaal legt. En stopt met dat zig-zag-beleid waarbij er steeds weer nieuwe dingen worden bedacht.

Daarbij is één ding absoluut cruciaal: stoppen met al dat interne getut. Want die gesloten bestuurlijke huishoudingen – waar zelfbewustzijn ongemerkt omslaat in arrogantie – gaan die o zo noodzakelijke verbinding tussen verticaal en horizontaal gewoon niet leggen. Dus: ga de deur uit, wees je bewust van wat er in je omgeving aan de hand is én verzilver die kansen samen mét je partners of stakeholders. Niet voor niets dat de Rob spreekt over ‘cockpit Den Haag passé’! Alleen zo kan een lean en mean ingerichte overheid z’n rol vervullen – waarbij je het netwerk laat werken.
Heel huiselijk: gericht op het creëren van maatschappelijke waarde voor de BV Nederland. What else?

Dirk-Jan de Bruijn is programmadirecteur EU Truck Platooning Challenge