Steeds vaker worden icoontjes en strips ingezet om (officiële) documenten te duiden. Slaan we daarbij niet wat door?
Het coronavirus houdt de wereld in zijn greep en in het bijzonder ondergetekende.
Na deelname aan het jaarlijks IRIS1 congres in Salzburg (inmiddels 9 gevallen) en een korte trip naar Gröden (inmiddels 7 gevallen) bleek ik drie dagen na terugkeer te zijn geïnfecteerd met het nieuwe leprozenvirus: Corona of COVIT-19. Na een testafname door twee in plastic gehulde dames van de GGD kwam het positieve oordeel de volgende dag door: de nieuwe leproos was nu ook aanwezig in Waterland. De parallel met leprozen ligt voor de hand: je wordt geïsoleerd (nog net niet op een onbewoond eiland) en collega’s, vrienden en familie zien je eerder als een vijandig element dat zij uit de buurt moeten houden dan als tragisch slachtoffer van een nieuw virus. Maar genoeg over de moderne pariastatus. Hoe informeert de overheid de bevolking over de omgang met Corona?
De overheidsinstanties die het beleid moeten vormen dat duidelijkheid verschaft over de handelswijze omtrent het virus, blinken uit in disharmonie. De GGD geeft regionaal verschillende instructies omtrent gezondheidstest en perioden van isolatie. Onderwijsinstellingen en gezondheidsinstellingen hebben alle hun eigen beleid en instructies. Het RIVM geeft een discriminatoire richtlijn uit speciaal voor Brabanders die kuchen of verkouden zijn; zij mogen niet aan het openbare leven deelnemen. Dit in tegenstelling tot de rest van Nederland, waar minstens ook connectie met een risicogebied of een geïnfecteerde noodzakelijk is voor thuisisolatie.
Misschien een undercoveractie om Brabant uit te sluiten van maatschappelijke invloed?
RIVM-overzicht van 10 maart. Het bolletje ten noordoosten van Amsterdam ben ik.
Overigens sluit dit idee aan bij meerdere complottheorieën. Corona zou een biologisch wapen van de Verenigde Staten tegen China zijn; een salafistisch complot dat mensen ertoe drijft hun gezicht te bedekken; Corona is door Rusland ontwikkeld om de Westerse aandelenmarkt te ontregelen; het is een mislukt experiment om geboortes in China te beperken; wordt door bootvluchtelingen in Italië gebracht, et cetera.
Nepnieuws is koren op de molen van de paniekstichting…Hoe nu de samenleving te ontdoen van onduidelijkheid, aangezien we blijkbaar zelf geen onderscheidend vermogen meer bezitten. Facebook heeft het al op zich genomen het nepnieuwskaf van het waarheidskoren te scheiden.
Wat is nu de connectie met gamification en iconisering van regelgeving? Op de IRIS-conferentie was, naast andere interessante presentaties, een lezing over een, mijns inziens, gevaarlijke tendens2. Gamification is het gebruik van games om beleid en regelgeving te verduidelijken en participatie in de samenleving te vergroten. De bevolking schijnt, volgens deze theorie, niet meer in staat te zijn om teksten van wetgeving en instructies van de overheid te begrijpen. Door de (door mij als zodanig genoemde) debilisering zou een groot deel van de bevolking beter worden betrokken bij de besluitvorming van de overheid. Maar ook aanvragen voor vergunningen en subsidies zouden door deze ontwikkeling kunnen worden verbeterd, stelde de voorvechter van deze idiocratie. Alsof dit nog niet genoeg was, werd ook voorgesteld om contracten en vergunningen te voorzien van icoontjes en strips om het lezen van juridische documenten, vergunningen en overheidsinstructies transparanter en begrijpelijker te maken. Vandaar waarschijnlijk de populariteit van het veel misbruikte woord ‘iconisch’. Een positief bijverschijnsel van de gamification en iconisering zou zijn dat het moeilijker is om nepnieuws geloofwaardig over de bühne te brengen. Maar met de ontwikkelde deepfake in video’s lijkt me dat voor iconografische documenten en games toch niet een al te grote opgave.
Ook de corona-instructies ontkomen niet aan de iconisering, die volgens mij zelfs het eenvoudig handenwassen tamelijk ingewikkeld maakt. Gelukkig is de GGD-instructie wat eenvoudiger geïconiseerd. Maar helaas is ook hier harmonisatie ver te zoeken. En wat te denken van het internationale gebruik van games en iconografisch materiaal?
Kortom, ook met het gebruik van beeldverhalen en games kan verwarring en nepnieuws blijven bestaan. Laten we dit soort technieken voorbehouden aan analfabeten en onze eigen bevolking niet onderschatten, hoewel verduidelijking van regelgeving en overheidsinstructies op zich een vrome wens blijft.
Wat mijzelf betreft. Ik verwacht dat het RIVM gedwongen wordt mijn stippel binnen een paar dagen te amoveren en te veranderen in een icoon voor de aanwezigheid van een corona-resistente persoon…
Rob van den Hoven van Genderen is docent robot- en internetrecht aan de VU en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Artificiële Intelligentie en Robotrecht (NVAIR)
1 Internationales Rechtsinformatik Symposion IRIS 2020, 27 tot 29 februari, Universität Salzburg
2 Participative decisionmaking and gamification, Paolo Coppola, Federico Costatini, Gabrielle Franco, IRIS Conference 2020, Salzburg
UPDATE: Rob van den Hoven van Genderen is volledig hersteld van het coronavirus en gaf daarover onder meer een interview aan NH Nieuws
Korte samenvatting: u houdt niet van infographics (want dat is de gangbare term voor wat u bedoelt). Ik zou zeggen dat die persoonlijke mening niet echt bijdraagt aan de discussie rondom Corona, te meer omdat hij niet ondersteund lijkt door enig onderzoek. Beter zou zijn om te testen welke manier van kennis overdragen / gedragsbeïnvloeding het effectiefst werkt: met of zonder infographics.