Na de toeslagenaffaire, SyRI en de huidige discussie over de Wet Gegevensverwerking Samenwerkingsverbanden (WGS) lijkt data synoniem voor problemen. Er wordt dan ook met argusogen gekeken naar het delen en combineren van data binnen de overheid, en er komt steeds meer aandacht voor data ethiek. Die aandacht beperkt zich nu vaak tot de ethische aspecten van het delen van data, maar het niet delen van data kan net zo goed onethisch zijn.
De aandacht voor het delen van data beperkt zich vaak tot de ethische aspecten, maar het niet delen van data kan net zo goed onethisch zijn.
Het delen van data tussen overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties moet ertoe leiden dat maatschappelijke opgaven beter aangepakt kunnen worden. Het is niet verwonderlijk dat overheden data delen. Sterker nog, het zou raar zijn als dat niet gebeurt. Enerzijds leidt het ertoe dat overheden hun dienstverlening kunnen verbeteren. Zo kunnen burgers gewezen worden op rechten die ze hebben, zoals een uitkering, doordat data van verschillende overheden wordt gecombineerd. Anderzijds kan data ook restrictief worden ingezet, bijvoorbeeld om fraude op te sporen.
Gevoelsmatig leidt het delen van data al snel tot vragen over de privacy en de ethische aspecten, zeker als het gaat om het opsporen van fraude. Termen als ‘big brother’ en ‘controledrang’ dringen zicht op, terwijl vrijwel iedereen het eens is over het doel, namelijk het bestrijden van fraude. Zo was de politieke en maatschappelijke verontwaardiging groot toen de Bulgaren- en Polenfraude aan het licht kwam. Het was moeilijk uit te leggen dat de fraude niet opgemerkt was. Data werd niet gedeeld en belastinggeld, bedoeld voor de publieke zaak, stroomde weg naar het buitenland.
De ethische consequenties van het niet delen van data zijn net zo belangrijk als bij het wel delen van data.
De ethische vragen die gesteld moeten worden bij het delen en combineren van data moeten daarom ook gesteld worden bij het niet delen van de data. Het niet delen van data is immers net zo goed een morele afweging. De ethische consequenties van het niet delen van data zijn net zo belangrijk als bij het wel delen van data. Het niet kunnen, mogen of willen delen van medische onderzoeksdata kan bijvoorbeeld letterlijk slachtoffers tot gevolg hebben.
Het politiek debat en verantwoording lijkt nu echter vaak enkel te gaan over de gevallen waarin data wel wordt gedeeld, terwijl de gevolgen van het als overheid blijven zitten op de eigen data zelden ter sprake komen. Dit gaat verder dan gemiste kansen en opportunity costs. Het druist in tegen de morele en wettelijke plicht die de overheid heeft om op basis van de best beschikbare informatie besluiten te nemen.
Dat betekent niet dat er onwillekeurig data gedeeld moet worden of dat privacy ondergeschikt wordt gemaakt aan het doel. Er zijn kaders en regels nodig. Om datadeling te bevorderen is afgelopen maand in Europa daarom een voorlopig akkoord bereikt over de Datagovernanceverordening. Deze verordening vloeit voort uit de Europese datastrategie en heeft tot doel datadeling in de EU makkelijker, veiliger en betrouwbaarder te maken. De verordening zet ook in op data-altruïsme. Een term die recht doet aan de waarde van data en het belang van datadeling, namelijk het onbaatzuchtig delen van data in het algemeen belang. Een term die hopelijk ook zal resoneren in het politiek debat over het delen van data tussen overheden
Christian Verhagen is senior adviseur bij Verdonck, Klooster & Associates en publiceert regelmatig over data en technologie in de publieke sector.
