Data, data, data

De komende jaren zullen de nieuwgekozen gemeenteraadsleden geconfronteerd worden met grote maatschappelijke opgaven, waarbij data cruciaal zijn. Maar ook met de verantwoordelijkheid voor hoe de gemeente die data gebruikt. Kennis en datavaardigheid zijn onmisbaar in de gemeenteraad willen we data verantwoord kunnen gebruiken.

In veel gemeenten stonden de verkiezingen in het kader van wonen, veiligheid en armoede. We moeten meer bouwen, criminaliteit hard aanpakken en armoede bestrijden. Deze vraagstukken laten zich echter moeilijk aanpakken zonder goede data. Toch was daar nauwelijks iets over terug te vinden in de verkiezingsprogramma’s.

Uit de programma’s blijkt dat vrijwel iedereen het eens is dat er een tekort is aan woningen, en dus dat er meer gebouwd moet worden. Maar bouwen, bouwen, bouwen is niet het hele antwoord. Want het maakt namelijk nogal uit wat de huidige woningvoorraad is, en aan wat voor huizen behoefte is. Welke voorzieningen zijn daarnaast nodig? En wat zijn de effecten op klimaatdoelen en de uitstoot van stikstof? Om die vragen te beantwoorden is data nodig. Vaak van verschillende organisaties. De woonopgave is daarmee ook een dataopgave.

Voor de aanpak van criminaliteit en armoedebestrijding geldt hetzelfde. Wat zijn oorzaken? Welke patronen en verbanden zien we daarin? Kunnen we op basis daarvan ook voorspellingen doen? En hoe meten we het succes van ons beleid?

Het zijn cruciale vragen om als gemeente tot effectief beleid te komen. Maar het zijn ook vragen die soms leiden tot meer principiële vragen, bijvoorbeeld over het gebruik van voorspelmodellen en algoritmes. Minister Bruins Slot (BZK) reageerde recent op Kamervragen over het gebruik van algoritmes door gemeenten dat zij hier zelf verantwoordelijkheid voor zijn. Het is aan de gemeenteraad om daar beleid voor te maken en toezicht op te houden.

Tegelijkertijd worden gemeenten al verplicht om een algoritmeregister aan te leggen, als gevolg van een motie in de Tweede Kamer eind vorig jaar. Bovendien is er in het coalitieakkoord een algoritmewaakhond aangekondigd, als onderdeel van de Autoriteit Persoonsgevens. Er is nog veel onbekend over de nieuwe toezichthouder, maar er zal in ieder geval meer aandacht komen voor het (verantwoord) gebruik van algoritmes.

De komende jaren zullen de nieuwgekozen gemeenteraadsleden dus geconfronteerd worden met enerzijds grote maatschappelijke opgaven, waarbij data cruciaal zijn, en anderzijds met de verantwoordelijkheid voor hoe de gemeente die data gebruikt. Dat raakt alle beleidsterreinen, en daarmee alle portefeuilles. Van het gebruik van sensoren in de buitenruimte tot jeugdzorg en het voorspellen van voortijdig schoolverlaters.

Om als gemeenteraad een oordeel te kunnen vellen over dit soort vraagstukken, en hier sturing aan te geven, is kennis en expertise nodig. Het risico ontstaat anders dat er door gebrek aan kennis of te weinig toezicht is, of dat initiatieven in de kiem gesmoord worden. Onbekend maakt immers onbemind en leidt tot handelingsverlegenheid.

Er zou daarom een verplicht inwerkprogramma moeten komen voor gemeenteraadsleden (en eigenlijk alle volksvertegenwoordigers) waarbij aandacht is voor data en digitalisering. Kennis en datavaardigheid zijn onmisbaar in de gemeenteraad willen we data verantwoord kunnen gebruiken. Hopelijk is data over vier jaar dan ook een thema bij de volgende verkiezingen.

Christian Verhagen is senior adviseur bij Verdonck, Klooster & Associates en publiceert regelmatig over data en technologie in de publieke sector.