De lift of de trap?

Ik twijfelde kort; de lift of de trap. Ik nam de lift, op die manier kon ik tussen twee afspraken en drie verdiepingen nog een paar mailtjes afhandelen.

ICT helpt ons om onze productiviteit en efficiency te vergroten. Zakelijk, maar ook privé. Als ik door m’n telefoon scroll, dan zie ik dat m’n meeste appjes op de een of andere manier tijdwinst opleveren. Ik hoeft niet meer naar een winkel, niet te wachten bij een kassa, niet naar een bibliotheek of reisbureau. Ik hoeft niet per se naar m’n werk, niet naar de bioscoop, niet naar m’n stereo-installatie, zelfs niet naar m’n lichtknopje. En als ik even moet wachten dan kan ik ook die tijd ‘productief’ besteden, door bijvoorbeeld mailtjes te beantwoorden. Steeds vaker heb ik zelfs twee schermpjes voor me, zodat er geen tijd verloren gaat als ik even moet wachten op een antwoord.

M’n computer en mn telefoons zorgen voor veel tijdwinst. Tijdwinst die ik kan inzetten voor van alles en nog wat. Voor liefde, voor vriendschap, voor mooie gesprekken, wandelingen en waardevolle tijd samen met de belangrijkste mensen om me heen. Dat zou ik allemaal kunnen doen. Maar, in de praktijk gebruik ik het grootste deel van mijn tijdwinst….. om meer te werken. De techniek jaagt me op. Pushberichten, nieuwe berichten, mogelijkheden en kansen. Ik ben nieuwsgierig en gulzig. Ik kan meer doen dan ik ook voor mogelijk heb gehouden. Is een vergadering of film even niet zo interessant, dan vul ik die tijd direct op. Een snel appje of een afspraak maken kan altijd.

Als ik opkijk van een van m’n schermen, dan zie ik mijn hele omgeving hetzelfde doen. Overal om me heen. Iedereen heeft z’n telefoon altijd paraat. Het lijkt wel een duel met de tijd. Ik moet aan een stoffig western dorpje denken, Ennio Morricone op de achtergrond. Als de wijzer van de klok verspringt, grijp je je telefoon. Uit dat speciale telefoonzakje in je colbert. Wie het snelst z’n telefoon trekt, wint het van de tijd.

Techniek zou ons leven comfortabeler moeten maken, zou ons meer vrije tijd en vrijheid moeten geven. En dat doet het ook. Wij kunnen alleen niet goed omgaan met die tijd en de vrijheid. Als hamsters rennen we in onze tredmolen van techniek en stuwen onze productiviteit en online aankopen naar nieuwe hoogten. In en buiten werktijd, van maandag tot en met zondag. En een vakantiebestemming zonder WiFi is geen optie. ICT grijpt diep in op ons gedrag en de manier waarop we met elkaar samenleven.

Digitale uitsluiting of veroordeling lijkt de grootste angst. Je moet reageren, meedoen, je moet online een mening laten zien, of die nu echt van jou is of niet. Opgejaagde door de tijd, geholpen door de techniek kiezen we voor steeds harder werken en steeds meer doen. Collectief kruisen we massaal het verkeerde vakje aan in het digitale prisoners-dilemma. Burn-outs lijken hard op weg om volksziekte nummer één te worden. En onze besluiten zijn steeds meer gericht op de snelle behoeftenbevrediging en nauwelijks nog op de lange termijn. Als je je schermtijd aftrekt van je leeftijd, blijkt onze offline levensverwachting plotseling scherp te dalen.

De verwachting is dat kunstmatige intelligentie en robots veel van ons werk gaan overnemen. Dat we daardoor zeeën van tijd gaan over houden. Ik maak me zorgen hoe we die tijd gaan invullen. Ik denk namelijk dat ik het weet. Door steeds meer de willen werken en beleven. Steeds sneller en langer. Als we niks veranderen tenminste. Volgens het Pareto principe halen we 80 procent van onze resultaten in 20 procent van onze tijd. Als dat principe ook nog klopt in onze informatiesamenleving dan moeten we op zoek naar een manier om die 80 procent te halen in minder dan 20 procent, niet naar een manier om boven de 100 procent uit komen. Daar zijn we als mens niet geschikt voor, daar zijn we als samenleving niet geschikt voor. We hebben als mens tijd nodig voor elkaar, we hebben het nodig om helemaal niks te doen, om doelloos rond te lopen, om lui te zijn, om hand in hand te slenteren. Op die momenten voelen en bedenken we de mooiste dingen.

Misschien kan de techniek ons helpen, ons stimuleren om vaker niets te doen, om iets anders te doen. Om waarde te creëren in plaats van producten. Het lijkt ook dat de techsector dit belang begint te zien. Het belang van offline, het belang van slaap, het belang van privacy, van ongestoord zijn. Mijn telefoon laat sinds enige tijd m’n “schermtijd” zien; deze week 3 procent meer productiviteit. Jammer, die tijd had ik beter kunnen besteden door helemaal niets te doen, voor de open haard of zo. Of door even met mn collega’s te kletsen terwijl we samen de trap nemen.

André Huykman is gemeentesecretaris/algemeen directeur van de gemeente Zoetermeer