‘Open government’ bevordert groei en werkgelegenheid. Maar om de daarvoor benodigde technologie te laten werken, moet het openbaar bestuur wel af van zijn Thorbecke-mindset.
Informatiestromen vervullen een steeds belangrijkere functie in de samenleving en voor de sturing van de overheid. Zij zijn de verbindende factor geworden. Van overheden wordt verlangd dat zij hierbij in toenemende mate samenwerken om effectief te blijven in dienstverlening en handhaving. Bovendien willen bestuurders niet alleen informatie waaruit resultaten blijken, ze willen ook inzicht in de informatie die juist nieuwe mogelijkheden biedt. Dit vraagt voortdurende aandacht voor de mogelijkheden van nieuwe technologie, veranderende ketens en toenemende transparantie.
Thorbecke-mindset
De echte uitdaging zit in het veranderen van de Thorbecke-mindset van het openbaar bestuur om deze digitale transformatie daadwerkelijk door te voeren. De overheid heeft in de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in het structureren en standaardiseren van de informatie-uitwisseling tussen organisaties met een publieke taak. Het organiseren van specifieke informatiedoelgroepen en informatie-uitwisseling in een omgeving waarin partijen wisselende rollen hebben, de informatiebehoefte continu verandert en de technologie doorontwikkelt, is een uitdaging. De technologie en het enthousiasme bij burgers en bedrijfsleven vormen hierbij het gemakkelijke stuk.
Een voor de hand liggende eerste stap is het zo veel mogelijk beschikbaar stellen van informatie die rechtstreeks de werkgelegenheid en de economie stimuleert. Het gaat niet zozeer om de hoeveelheid gegevens, maar om het vermogen om deze te analyseren en daarmee om te gaan. De explosie in hoeveelheden data, de trends in samenleving en technologie, en een nieuwe generatie van analysetechnieken leiden tot een omgeving met veel meer noodzaak tot onderzoek en analyse. Modern informatiemanagement en nieuwe technologie zullen zonder twijfel leiden tot meer voordelen, maar stellen ook eisen op het gebied van digitale vaardigheden, expertkennis en onderwijs.
Open government
De ontwikkeling van de overheid als een soort informatieplatform vereist een digitale informatie-infrastructuur die interoperabiliteit mogelijk maakt. De elementen hiervan bestaan grotendeels al: wet- en regelgeving, managementstructuur, samenwerkingsverbanden, uitvoeringsprocessen en leerervaringen. Moderne IT governance en nieuwe technologie zoals social media en data analytics stimuleren efficiënte bedrijfsvoering, toezicht en handhaving.
‘Open data’ en ‘big data’ zijn vooral marketingboodschappen van technologieleveranciers. Veel overheidsinstanties zijn erdoor in verwarring gebracht. De onderscheidende factor van big data is de verwachting dat grote hoeveelheden gegevens met een verschillende herkomst als een integraal geheel behandeld kunnen worden en dienen als bron van informatiewaarde. Natuurlijk, de drie V’s van Volume, Velociteit en Variëteit worden herkend. Maar door te veel nadruk te leggen op het volume ontstaat het risico om uitsluitend in technologische termen te denken, terwijl het belang juist ligt bij de informatiewaarde voor organisatie, bedrijfsvoering en publieke dienstverlening.
CIO en CDO
De afstemming van gegevensuitwisseling tussen partijen is zowel een organisatorische uitdaging als een noodzaak. Gegevens zijn de vaak onderschatte kernbrandstof voor beleidssturing en dienstverlening, net als bij zakelijke dienstverlening, en dienen actief beheerd te worden om de impliciete waarde te kunnen realiseren. Dit verlangt op het niveau van overheidsinstanties naast de veelal aanwezige CIO voor IT governance de rol van Chief Data Officer (CDO) voor data governance. De CDO moet de benodigde competenties en leiderschap opbouwen, best practices operationaliseren op het gebied van metadata en gegevenskwaliteit, gemeenschappelijk gegevensgebruik stimuleren en zorgen dat wordt voldaan aan richtlijnen voor governance, risicomanagement en compliance (GRC).
Open government verlangt door haar netwerkkarakter van openheid eerder de facilitering en conditionering van flexibele arrangementen op basis van open principes en standaarden dan een aanwijsbare regieorganisatie. De opkomst van geavanceerde informatie- en communicatietechnologie zoals social media, data analytics, visualisatie en beveiliging zal de netwerkstructuur aanzienlijk stimuleren.
Terug naar de realiteit
De VS en Europa hebben een politiek conflict over de privacyrechten van gebruikers van data in Europa. De Amerikaanse Patriot Act kan Europese data en privacywetgeving overtroeven op het moment dat de data zijn opgeslagen bij een Amerikaans (dochter)bedrijf in Europa. Maar ook als de data worden verplaatst naar Amerika met inachtneming van het Safe Harbor-protocol, kunnen Amerikaanse toezichthouders de gegevens alsnog opvragen onder de Patriot Act. Belangrijke dienstverleners hebben aangegeven dat ze geen garantie kunnen geven dat gegevens en identiteiten opgeslagen op hun servers in Europa veilig zijn voor de Amerikaanse overheid.
In de discussies over cloud computing zijn informatiebeveiliging, privacybescherming en (gebrek aan) volwassenheid van aanbieders de belangrijke thema’s. In het kader van de Digitale Agenda heeft de EU recentelijk nogmaals haar zorgen over deze kwesties uitgesproken. Naast toekomstverwachtingen over wederzijdse relaties moeten ook politieke, juridische en technologische aspecten een plaats krijgen.
