Het gebruik van open source binnen de overheid is nooit echt een succesverhaal geworden. Toch is er veel potentie.
Linus Torvalds, de bedenker en hoofdontwikkelaar van Linux, vond dat het logo van Linux een pinguïn moest worden. De wedstrijd die in 1996 werd uitgeschreven leidde tot de geboorte van de mascotte Tux. Sindsdien lijkt de opmars van Tux en zijn open source vriendjes onstuitbaar. Van supercomputer tot telefoon tot Intenet-of-Thingetje: je vindt ze tegenwoordig overal.
Ondanks het flink stimuleren van het gebruik van open source software is het binnen de overheid nooit een echt succesverhaal geworden. Over het waarom daarvan is al veel geschreven, ook op iBestuur. Vaak met als conclusie dat gebruik er van volop kansen biedt. Maar in de praktijk is er slechts in een enkel geval, zoals bij DUO, echt de daad bij het woord gevoegd.
Om te ervaren hoe het tegenwoordig is om met open source software te werken, ben ik een jaar geleden geswitcht. Mijn servertje met Windows, IIS, SqlServer en .Net werd voorzien van Linux, NGINX, MySQL en Node.js. Over de uitkomst daarvan kan ik kort zijn: dat werkt prima en ik wil echt niet meer terug. Op mijn laptop werd Windows, MsOffice, Outlook en Onedrive ingewisseld voor Linux, LibreOffice, Thunderbird en NextCloud. Dat was even wennen, maar in het bezit van twee rechterhanden bleek ik er prima mee te kunnen werken (en voelde de Bash-shell als thuiskomen voor iemand die 20 jaar geleden met Unix werkte).
Kantoorautomatisering
Van oudsher het terrein waar Microsoft-producten zo dominant zijn dat alternatieven nauwelijks meer denkbaar lijken. Reden om open source vaak niet als serieuze optie te zien. Eerlijk is eerlijk: LibreOffice bleek hier en daar het gelikte van MsOffice te missen. Maar het verraste me wel in positieve zin en ondertussen werk ik er net zo prettig mee als met MsOffice.
Een vervanger voor Outlook vinden bleek lastiger. Niet dat er geen goede alternatieven waren, maar omdat overheidsorganisaties de door het Forum Standaardisatie aanbevolen open standaarden IMAP en SMTP vaak niet ondersteunen. Door alleen de gesloten Microsoft Exchange standaard te ondersteunen verplicht je gebruikers bijna om Outlook te gebruiken. Over standaarden gesproken: ODF (standaard in LibreOffice) is sinds 2012 de verplichte ‘pas toe of leg uit’ open standaard voor bewerkbare bestanden. Ligt het dan niet voor de hand om binnen overheidsorganisaties, om in plaats van Microsoft’s OOXML, van ODF gebruik te maken?
De vervanger voor OneDrive werd het prima werkende NextCloud. Dat je trouwens, mocht je toevallig beveiliging en privacy heel belangrijk vinden, ook gewoon in je eigen omgeving kunt installeren. Tenslotte zocht ik nog wat in plaats van OneNote. Dat bracht me bij het voor mij onbekende Zim. Zo’n open source softwarepareltje dat nota bene gemaakt bleek te zijn door een Nederlander.
Iedereen aan de open source?
Bij serverproducten zoals een besturingssysteem, webserver of database zijn gratis open source producten tegenwoordig net zo goed of zelfs beter zijn dan gesloten producten. Gebruik daarvan overwegen lijkt me daarom niet meer dan logisch.
Bij specialistische toepassingen ligt het er maar aan. Het begint natuurlijk met de vraag óf er open source toepassingen beschikbaar zijn. Is dat het geval en heb je zaken als ‘open ontwikkeling’, ‘transparantie’ en ‘leveranciersonafhankelijkheid’ hoog op het prioriteitenlijstje staan, dan kan open source software ook daar een goed alternatief zijn.
Kantoorautomatisering blijft een lastige. Ik ervoer afgelopen jaar dat er prima te werken is met uitsluitend open source software. Maar dat geldt natuurlijk niet voor iedereen. Veel mensen houden niet van verandering, dus alleen al het ter discussie stellen van producten als MsOffice en Outlook zal tot heibel in de tent leiden. Verder zul je ook moeten investeren in kennis bij medewerkers en zijn er misschien aanpassingen nodig aan aanwezige software. Dus ja, het kan, maar nee, het zal niet gemakkelijk zijn (en steeds moeilijker worden om het nog ooit te kunnen).
De overheid gaat voorlopig dus zeker niet massaal ‘aan de open source’. Maar laten we in ieder geval wat vaker dan nu uit de ontstane karrensporen treden en kijken of er bruikbare open source toepassingen beschikbaar zijn. Want het zou doodzonde zijn om als de overheid de enorme potentie die Tux tegenwoordig heeft niet meer te gaan benutten.
Ad Gerrits is werkzaam als zelfstandig informatiearchitect en als strategisch adviseur informatie bij de gemeente Nijmegen. Zijn blogs op iBestuur zijn op persoonlijke titel.
