De spanning tussen missies en topsectoren

Hoe trek je private partijen over de streep om samen met de overheid te werken aan maatschappelijke opgaven? In totaal wordt dit jaar naar verwachting 5,7 miljard geïnvesteerd in innovatie via het missiegericht Topsectorenbeleid. In Europa geldt Nederland als vooruitstrevend, maar in eigen gelederen klinken kritische geluiden. “Het zit nog net te veel aan de topsectoren vast en net te weinig aan de missies.”

Er is de laatste jaren regelmatig kritiek te beluisteren op het Topsectorenbeleid, de opzet zou te verkokerd zijn en de belangen van bedrijven teveel voorop staan. Onder politieke druk werd daarom nadrukkelijker een koppeling gemaakt met maatschappelijke opgaven. Het Topsectoren- en Innovatiebeleid werd ‘missiegedreven’ (MTIB).

Frits Grotenhuis, directeur Topsector ICT: “Topsector HTSM coördineert nu de verschillende sleuteltechnologieën via de Kennis- en Innovatie Agenda (KIA) Sleuteltechnologieën. Topsector ICT coördineert de KIA Digitalisering voor de zeven digitale sleuteltechnologieën daarbinnen.

Versnippering

Het innovatiebeleid blijkt in de praktijk een flinke kerstboom aan netwerken en overlegtafels. Als het aan voormalig Kamerlid Kees Verhoeven had gelegen was Nederland helemaal gestopt met het Topsectorenbeleid. ‘Stop met de tien Topsectoren en durf te investeren in kansrijke sleuteltechnologieën en AI-toepassingen die aansluiten op de Nederlandse succesgebieden en de grote maatschappelijke opgaven van deze tijd’, schrijft hij in zijn blog op de website van iBestuur. Niet de sectoren, maar digitalisering en sleuteltechnologieën zouden leidend moeten worden, en wel in àlle maatschappelijke sectoren, stelt hij. “We moeten onze verticale muren eens loslaten. We zetten stappen vooruit, maar bij de overheid wordt nog teveel binnen bestaande kokers gedacht, dat leidt tot versnippering. We moeten keuzes maken.”

Herijking

Stoppen met het MTIB gaat Matthijs Janssen, onderzoeker innovatiebeleid en -strategie aan de Universiteit Utrecht wat te ver. Het opgebouwde ecosysteem rond de Topsectoren is ook zeer nuttig. “Overheden krijgen hierdoor meer grip op wat de markt te bieden heeft aan innovaties, welke ambities ze hebben, en welke knelpunten ze daarbij tegenkomen. Dan kun je die ambities als overheid veel gerichter accommoderen, bijvoorbeeld door belemmerende regelgeving weg te nemen of opleidingen op te zetten.”
Janssen ziet het missiegedreven beleid juist als een poging om de verkokering te doorbreken en de maatschappelijke vraagstukken van de vakdepartementen onderdeel te maken van het innovatiebeleid. “Maar het zit nog net te veel aan die topsectoren vast en net te weinig aan die missies.”

Topteams en Missieteams

De verdeeldheid zie je ook terug in de organisatiestructuur. “Naast de Topteams zijn er zogenoemde Missieteams ingericht,” vertelt Janssen. Beide teams hebben eenzelfde mandaat en mogen ook allebei onderzoek programmeren.”
In de ‘Adviesnota monitoring en evaluatie missiegedreven innovatiebeleid’ (2023), die hij opstelde in opdracht van EZK, constateerde hij dat er sprake was van ‘een beleidsevolutie waarin oude kaders en nieuwe kaders vermengd raken. Het MTIB is nog altijd gestoeld op innovatieve oplossingen voortbrengen (met een prominente rol voor de Topsectoren), terwijl het missiebeleid zoals omarmd door vakdepartementen niet per se hoeft uit te gaan van innovatie aanjagen. Sommige problemen zijn te verhelpen met ingrijpende regelgeving of de import van oplossingen die elders ontwikkeld zijn.’

Keuzes maken

Gaan economische groei en maatschappelijke missies eigenlijk wel samen in één innovatie-agenda? Alleen als bedrijven er ook voor zichzelf voldoende brood in zien, meent Janssen. En als de overheid bereid is om heel scherpe keuzes te maken. Beide gaan soms hand in hand, mits er aan enkele voorwaarden wordt voldaan. “Als er private co-funding nodig is voor de uitvoering van onderzoekprojecten, dan moeten de resultaten van die projecten ook relevant zijn voor de deelnemende bedrijven.”

“Het belangrijkste is dan dat men het vertrouwen heeft dat de overheid daadwerkelijk voor langere tijd voor een bepaald probleem gaat. Dan loont het om te gaan anticiperen en te innoveren. Dat is veel interessanter dan dat er eenmalig een beetje geld naar jou komt.”

Prioriteiten nieuwe kabinet

Grotenhuis hoopt dat hij met de Topsector ICT de samenwerking tussen alle partijen een flinke impuls kan geven en daarmee bij kan dragen aan de digitale transitie. Op het snijvlak van ICT met een aantal andere domeinen ligt een aantal grote ambities. Daar gaat straks wel een nieuw kabinet over. Bij Topsector ICT leven daar wel zorgen over. “Hoe zorg je ervoor dat digitalisering voldoende aandacht heeft en houdt, ook in de nieuwe Tweede Kamer?” Het voorgaande kabinet heeft digitalisering goed op de kaart gezet en verschillende beleidskaders opgesteld, waaronder de Agenda Digitale Economie, de Nationale technologiestrategie en de Staat van de Digitale Infrastructuur. In de coalitieonderhandelingen spreekt men over diverse bezuinigingen. “Maar als je op onderwerpen als kennis en innovatie gaat ombuigen, dan is de geest uit de fles,” stelt Paul Wijngaard, Alliance Director bij TNO op de website van Topsector ICT.

Dit is verkorte versie van het artikel dat is gepubliceerd in iBestuur Magazine #50 van april 2024

Nog geen (gratis) abonnement? Klik HIER