Den Haag ziet Omgevingswet driedimensionaal

Omgevingsinformatie is ook per bouwlaag weer te geven.

Als we kijken naar de huidige digitale informatievoorziening met betrekking tot de fysieke leefomgeving, dan zien we een ondoorzichtig woud waarbij de kwaliteit vaak sterk verschilt. Niet echt verwonderlijk, vooral als je bedenkt dat een groot aantal overheden en andere spelers is betrokken bij het handhaven van de kwaliteit van die informatie. Om meer structuur aan te brengen in het geheel, wordt nu gewerkt aan de invoering van de Omgevingswet. Die wet moet onder meer zorgen voor administratieve lastenverlichting, het verkorten van procedures en doorlooptijden en de verbetering van de publieke dienstverlening aan burgers en bedrijven. Nadat op 1 juli van dit jaar 2015 de Tweede Kamer het wetsvoorstel heeft aangenomen, ligt het voorstel momenteel bij de Eerste Kamer. Alles is erop gericht om de wet in 2018 in werking te laten treden.

‘3D-data nog erg in de marge’

De Omgevingswet veronderstelt dat domeinen/thema’s die zich richten op de fysieke leefomgeving (zoals veiligheid, gezondheid, duurzaamheid en water), beter en in een zo vroeg mogelijk stadium op elkaar afgestemd worden. Dat vereist onder meer dat actuele informatie over de leefomgeving beschikbaar en betrouwbaar is. Bij voorkeur digitaal, en dan ook nog het liefst in 3D (driedimensionaal). “Het grote voordeel van 3D ten opzichte van 2D is dat het de werkelijkheid veel dichter benadert. Desondanks ligt het gebruik van 3D-data bij overheden nog erg in de marge.” Dat zegt Jantien Stoter, hoogleraar ‘3D GeoInformatie’ van de Faculteit Bouwkunde aan de TU Delft en daarnaast werkzaam bij het Kadaster en Geonovum. “In het kader van de Omgevingswet wordt met name gekeken naar wat er op dit moment beschikbaar is en hoe dat geïntegreerd kan worden. Die informatie is in 2D goed op orde. Dus lijkt het logisch om dat te pakken, te gaan digitaliseren en leidend te maken. Toch gebeurt er al meer in 3D dan we beseffen. Als we bijvoorbeeld geluidsbelasting berekenen, dan gebeurt dat door middel van een standaard (een rekenvoorschrift) die gebaseerd is op 3D. Het probleem is alleen dat dat voor veel mensen niet zichtbaar is, omdat de uitkomsten vaak weer worden platgeslagen tot 2D-kaarten. De potentie van 3D-data is in steeds meer gevallen wel aanwezig, maar wordt nog niet echt benut.”

Waterbeheer

Volgens Jantien Stoter biedt 3D-data talrijke nieuwe mogelijkheden om de wereld om ons heen te begrijpen en te plannen. Als voorbeeld noemt zij twee toepassingen op het gebied van waterbeheer. “De eerste is het drooghouden van ons land. 3D-data heb je nodig om te kunnen bepalen wanneer een polder overstroomt of wanneer een rivier hoog water krijgt en welke dijken daar last van gaan hebben. Het tweede is stedelijk waterbeheer, waar bijvoorbeeld ook de gemeente Den Haag mee te maken heeft. De huidige modellen voor dat stedelijk waterbeheer werken niet altijd goed. Als je een straat wilt modelleren waar putten regelmatig overstromen, dan moet je ook weten waar de daken zitten, om te weten welk water via het dak de grond bereikt, of weten van de kleine hoogteverschillen op straatniveau. Het niet gebruikmaken van gedetailleerde 3D geo-informatie zorgt ervoor dat modellen onvoldoende goed kunnen voorspellen welke putten bij een hevige regenbui het eerste overstromen. Bijvoorbeeld omdat terreinen niet in een hoge resolutie worden meegenomen. Het maakt al veel verschil of ergens een stoeprand is geplaatst of dat er verloop is in het verharde oppervlak. Ook maakt het uit of er verkeersdrempels zijn geplaatst waar geen putten tussen zitten. Of dat burgers hun oprit hebben verhoogd zodat de achterliggende tuin in de afwatering niet meer meedoet. Al dit soort aspecten zichtbaar maken kan alleen in 3D”, aldus Stoter.

Gemeente Den Haag

Den Haag is een van de gemeenten die de potentie van 3D wél ziet. Dat erkent ook Daniël van Dijk, planoloog bij die gemeente. Van Dijk is ervan overtuigd dat 3D de kwaliteit van de fysieke leefomgeving beter kan waarborgen, en waar mogelijk kan verbeteren. “Toen 3D bij ons op het netvlies kwam, waren we net begonnen met een pilot Omgevingsplan voor bedrijventerrein de Binckhorst. In de loop der jaren zijn mensen binnen gemeentelijke vakgebieden door een soort van verkokerde benadering van de thema’s, zo specialistisch geworden dat ze vaak de integrale realiteit uit het oog verloren hebben. Bij de pilot merkten we dat ook. De verschillende vakafdelingen hebben allemaal hun eigen rol. Sommigen moeten toetsen, sommigen moeten een geluidsrapport aanleveren, sommigen moeten bezonningsstudies maken. De vakafdelingen leveren hun informatie aan en vaak is dat het dan. Daarbij stuit je bijvoorbeeld op een probleem dat voor één plangebied vanuit de verschillende thema’s niet alle topografische ondergronden hetzelfde zijn. Natuurlijk zou je willen dat voor alle thema’s in het kader van de Omgevingswet dezelfde ondergrond wordt gebruikt, maar de praktijk is vaak nog anders. Gelukkig komt er wel steeds meer het besef dat het anders (lees: digitaler) moet en kan. Al die vakspecialisten moeten uiteindelijk het besef hebben dat wat zij aanleveren onderdeel is van die ene fysieke leefomgeving. Het gebruik van 3D-data kan daar een grote bijdrage aan leveren.”

3D modellen

Binnen de gemeente Den Haag is een groeiend aantal vakspecialisten dat de digitale afslag al wel heeft genomen. Bijvoorbeeld waar het gaat om bezonningsstudies. “Binnen onze gemeente krijgen we regelmatig aanvragen voor een dakopbouw”, zo schetst Van Dijk. “Als je het hebt over dakopbouwen gaat het over zaken als bezonning, schaduwwerking en het effect daarvan op het woongenot van de omwonenden. Aan de hand van studies is daarvoor een Haagse bezonningsnorm opgesteld. In het kader van dakopbouwen wordt er vaak voor een hele buurt of wijk een onderzoek uitgevoerd. Belangrijk is of aan die norm kon worden voldaan. Om dat onderzoek te doen is een 3D stadsmodel nodig. Een aantal jaar geleden is er zo’n stadsmodel gemaakt. Dit model wordt gebruikt als basis voor de bezonningstudies. Het stadsmodel moeten we vervolgens verfijnen met gedetailleerdere bouwhoogten, hellingshoeken van daken, et cetera. Voor steeds meer gebieden in de stad hebben we dus al gedetailleerde informatie en het zou jammer zijn als we daar verder niets mee doen.”

De huidige modellen voor stedelijk waterbeheer werken niet altijd goed

Ook op andere terreinen binnen de gemeente heeft 3D inmiddels zijn intrede gedaan. Onder meer bij het gebruik van de BAG, de Basisregistraties Adressen en Gebouwen. De BAG is standaard 2D, maar steeds vaker komt de vraag naar voren of het geheel ook niet in 3D kan. “Dat kan. De gemeente Den Haag heeft een 3D model gemaakt op basis van de BAG gegevens en het eerder genoemde 3D stadsmodel”, aldus Jantien Stoter. “Het betekent dat BAG-adressen nu in 3D beschikbaar zijn. Dat stelt hen onder meer in staat om in 3D te visualiseren waar de winkels of woningen binnen een gebouw zijn. Je kunt die gegevens ook combineren met bijvoorbeeld geluidsbelasting. Dat is meerwaarde.”

Winst voor de burger

Dat het gebruik van 3D in relatie tot de Omgevingswet voor een gemeente (of een andere overheid) winst op kan leveren, is evident. Maar wat wordt de burger er eigenlijk beter van? Daniël van Dijk zegt daarover: “Het belangrijkste is dat veel gegevens beter beschikbaar worden én actueler zijn. Dat stelt je, ook als burger, in staat om snel op de hoogte te zijn van actuele informatie van verschillende thema’s. Ook worden ontwikkelingen en de effecten daarvan zichtbaar. Of, stel dat je op zoek bent naar een nieuwe woning. Dan ben je vast benieuwd naar wat daar mag en kan, wat bijvoorbeeld op dat moment de geluidsniveaus zijn of hoe het zit met bezonning. Dan is het een groot voordeel dat je die informatie in 3D kunt tonen.” Voor Jantien Stoter ligt de winst voor de burger met name in het woord transparantie. “In de huidige situatie krijg je mogelijkerwijs ook wel alle benodigde informatie, maar dat betekent waarschijnlijk dat je een groot aantal documenten moet doorpluizen. Je zou dat nog in een 2D-omgeving kunnen zetten, maar in een 3D-omgeving heb je veel meer mogelijkheden om allerlei aspecten integraal te kunnen afwegen. Bovendien sluit 3D veel beter aan bij de werkelijkheid. In een 2D aanpak gaat er daarom vaak belangrijke informatie verloren. Met een 3D aanpak is voor overheden én voor burgers veel duidelijker welke impact geluid, water, wind, luchtvervuiling, et cetera heeft of zal hebben in de toekomst.

Relevante links
3D geo-informatie Geonovum
Gemeente Den Haag

Op woensdag 30 september houdt het initiatief ‘Doorbraak3D’ in het Infoversum in Groningen het 3D symposium, in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen.