Digitalisering is politiek

Onlangs verscheen een rapport dat volgens mij veel aandacht behoeft. Want de Studiegroep Interbestuurlijke en Financiële Verhoudingen doet daarin (‘Als één overheid. Slagvaardig de toekomst tegemoet!’) zinvolle aanbevelingen die de overheid helpen om een goed antwoord te vinden op maatschappelijke opgaven.

De studiegroep stelt dat urgente en complexe vraagstukken, zoals de energietransitie en de GGZ-problematiek, vragen om een intensieve samenwerking waarin verschillende bestuurslagen als één overheid opereren. Degenen die geïnteresseerd zijn kunnen het rapport hier lezen.

Het rapport spreekt mij aan omdat het aandacht vraagt voor de uitvoeringskracht van de overheid. Voor het vergroten van de uitvoeringskracht is het essentieel dat bestuurders binnen de overheid beseffen dat IT een randvoorwaarde is. Elk uitvoerings- en wetgevingsproces maakt immers gebruik van informatie en informatietechnologie. De kennis over IT is bij bestuurders echter gering, met als gevolg dat IT te vaak als wondermiddel wordt gezien. We kennen de gevolgen daarvan: in onze compromiscultuur worden besluiten genomen en tal van uitzonderingen bedacht, die worden vertaald in de uitvoering. Die uitvoering is vergaand gedigitaliseerd en daar ontstaan vervolgens problemen, want uitzonderingen en stapelingen van regelingen zijn heel moeilijk te automatiseren. Zeker in de grote systemen die de overheid gebruikt. De gevolgen daarvan voor burgers kennen we, bijvoorbeeld als het gaat om toeslagen.

We zijn bezig om die grote systemen te vervangen door een meer flexibel IT-landschap, dat bestaat uit kleinere, losse onderdelen die goed samenwerken. Maar dat is de technische basis en daarmee zijn we er niet. Om de uitvoeringskracht van de overheid te verbeteren, zullen bestuurders voldoende kennis moeten hebben van IT. Ik pleit ervoor om IT, net als personeel en geld, een randvoorwaarde te maken van beleid en uitvoering. Net als bij geld en personeel wordt IT gekenmerkt door schaarste. Beslissingen nemen op basis van schaarste is een taak van bestuurders. Niet van IT’ers. Als bestuurders beslissingen over IT gaan nemen op basis van kennis, zoals ze dat ook doen bij beslissingen over personeel en geld, dan verwacht ik dat de investeringen en inzet van IT meer waarde toevoegen aan de uitvoering. Schaarste brengt immers scherpte.

Laten we als bestuurders onze kennis van IT vergroten, zodat IT bijdraagt aan het oplossen van maatschappelijke opgaven. Laten we bij een volgende formatie IT als randvoorwaarde meenemen. Zodat we niet alleen de (on)mogelijkheden van IT erkennen om in te zetten voor ons eigen handelen, maar ook onze verantwoordelijkheid nemen als het gaat om het stellen van grenzen aan hoe IT de samenleving beïnvloedt. De huidige actualiteit over beïnvloeding via sociale media toont aan hoe belangrijk dat is. Digitalisering is niet iets van de IT-afdeling, digitalisering is politiek.

Nathan Ducastel is beleidsdirecteur Informatiesamenleving bij de VNG en directeur van VNG Realisatie

Deze blog verscheen eerder op Binnenlands Bestuur.