Ambtenaren gaan dag in dag uit maar verder met hoe het altijd is gegaan. De overheid is minstens zo kwetsbaar als het financiële systeem dat Joris Luyendijk beschreef.
Dat dacht ik, toen ik het gelijknamige boek (met een w) van Joris Luyendijk las. Iedereen was zo lyrisch enthousiast; dit moest minstens zo goed zijn als Gratis geld voor iedereen, van collega Bregman. Ik ben halverwege maar gestopt, want de inhoud was voor mij niets nieuws onder de zon.
Het adagium herhaalde zich tot vervelens toe: Een grote organisatie is oncontroleerbaar, iedereen is met de korte termijn bezig en daarom is het een puinhoop geworden in de financiële sector. Wat ik wél interessant vond, was een citaat van Alistair Darling op pagina 110: “Instellingen die te groot zijn om nog te kunnen weten wat er gaande is. Too big to manage heet dit, en een cruciaal aspect is IT”. Waar deed dat mij toch aan denken? O ja, de overheid. Toen ik las dat de UBR|IIR de DICTU gaat helpen, de WTI-dagen van de NVVB eraan komen en de werkgroep ODF binnen OASIS hoort, was het mij weer volstrekt duidelijk: Wij zijn minstens zo kwetsbaar als het financiële systeem.
Waarom? Zolang iedereen vrolijk programma’s en organisaties met onbegrijpelijke afkortingen uit de grond blijft stampen, wordt het er natuurlijk alleen maar duidelijker op. Hiermee geven we richting de burger (afschaffen die term) hetzelfde signaal af als de bankiers destijds: Jongens, wij hebben het allemaal onder controle hoor! In het verleden is het zo ook altijd prima gegaan!
Het besef dat de overheid enkel bij gratie van de burger bestaat, vind ik binnenskamers een volstrekt ondergesneeuwd fenomeen. Dat terwijl alle brandhaarden in de wereld bewijzen: ook een overheid kan eindig zijn. Ondertussen vliegen in Nederland echter de miljoenen door de gang heen, alsof het nooit anders is geweest. En dat moet stoppen, anders komen we dichter bij het kantelpunt waarbij wij onze legitimiteit verliezen.
Ik pleitte eerder al voor een gigantische time-out, inventarisatie en doorstart. Gelukkig ben ik niet de enige die dit probleem groots wil aanpakken. Naast de recente petitie voor een minister van IT (hoera!) was ik op uitnodiging van Niels Groen bij zijn boekpresentatie De bodemloze put, naar aanleiding van zijn promotieonderzoek naar publieke IT-projecten. Van Niels hebben we er meer nodig: niet bang om als jonge hond grijze bestuurders het vuur aan de schenen te leggen.
Het probleem is dat er weinig grijze bestuurders in de zaal zaten. En zover ik weet al helemaal geen politici. Terwijl de boodschap nu juist zo belangrijk was. Naast less is more (scrum, sunk costs; u begrijpt het idee) was ik vooral gefascineerd door het principaal-agent-effect als onderdeel van zijn betoog. Dat is namelijk heel sterk aanwezig binnen de overheid.
En dan is het cirkeltje weer rond: Niemand durft nee te zeggen. Dat een externe projectleider dat niet doet kan ik begrijpen (de cultuurverandering waar Niels over sprak is een droom). Maar dat ambtenaren dag in dag uit verder gaan met hoe het altijd gegaan is, niet. Zeg nee collega’s, als je ziet dat het zoveelste project gebaseerd is op beleid in plaats van behoefte. Want het BIT, dat zijn wij.
Bravo Seger, lekker prikkelende blog weer.
Een goed punt dat je aanhaalt is het probleem van schaal. Al jaren is ‘Dunbar’s number’ bekend; het moment dat een organisatie groter wordt dan ongeveer 125 mensen ontstaat er ruimte om je verantwoordelijkheden te ontlopen en je te verschuilen in de groep. Dit effect wordt in alledaags gebruik ook wel het ‘omstanders-effect’ genoemd. We gedragen ons dus in grote organisaties vaak als een omstander. We zien dingen verkeerd gaan, maar denken: “Er is vast wel iemand anders die er iets aan doet…”
De laatste twee eeuwen hebben we het concept ‘economies of scale’ zowat heilig verklaard en zijn we blind geworden voor de schaduwzijden van schaalvergroting. Wat denk je bijvoorbeeld dat het onderdeel zijn van onbevatbaar grote organisatie, waar je nauwelijks het gevoel hebt impact te hebben, doet met de werkmotivatie van mensen? Helemaal als je bedenkt we in grote organisaties betrachten om nog enigszins coördinatie uit te oefenen door mensen zo weinig mogelijk eigen beslissingsbevoegdheid te geven.
Hoe zit het met de ‘economies of motivation’? Lijkt mij duizend keer meer effectiever in het vergroten van waardelevering dan alle centralisaties en fusies bij elkaar. Ik pleit daarom voor de ‘human scale’ als ideaal. Dit betekent dat je in zelforganiserende teams of organisaties denkt, die klein genoeg zijn om economies of motivation te realiseren (en geen plekken om je te verschuilen) en groot genoeg om een verschil te maken. En dat is met de juiste verantwoordelijkheid en motivatie kleiner dat de meeste mensen denken!
Mijn stelling is altijd ‘Als je exact kunt omschrijven wat het probleem is, dan heb je minimaal 50% van de oplossing reeds in handen’.
En zowaar, hier hebben we het probleem gevonden : het zijn de ‘grijze bestuurders’!
Dat kan toch niet waar zijn?
Dan hoeven we dus alleen maar al die ‘grijze bestuurders’ eruit te gooien – mmmh, de VUT bestaat helaas niet meer – en te vervangen door ‘jonge honden’?!
Het is dan ook niet waar.
Ik ben nog niet grijs, maar over de jaren heb ik mij wél verbaasd over de ‘nieuwe wielen’, de ‘oude wijn’, de ‘wanen-van-de-dag’, de hypes en de ‘nieuwe inzichten’.
De seminars en workshops zaten vol. Vol met dynamische ‘managers-van-het-jaar’, weinig oude bokken te bekennen. Zouden die soms achter de geraniums hebben gezeten?
Als je terug gaat tot de ‘BIOS-nota’ kun je constateren dat sindsdien alles al is uitgezocht, de problemen in kaart zijn gebracht, oplossingen reeds zijn verzonnen en regels, normen, kaders en richtlijnen van kracht zijn geworden.
Waarom is daar dan toch zo weinig van geïmplementeerd? Waarom steeds nieuwe ‘oplossingen’ verzonnen? Waarom regels en richtlijnen genegeerd?
Wie kent het – nog steeds van kracht zijnde Besluit Informatievoorziening Rijksdienst? Waarom zijn er overheidsorganisaties die nog steeds WindowsXP met Word-macros gebruiken, hoezo ODF? ‘Group-think’?
Zelf heb ik de verwikkelingen van te dichtbij meegemaakt om niet te kunnen grinneken over een “minister van IT”.
Het Rapport Cie. Elias is genoegzaam becommentarieerd.
Wat mij betreft weinig nieuws qua constateringen en voorstellen, niet het ‘totaalpakket’ dat het wil zijn. Maar met de nodige aanvullingen niettemin een helder handboek voor de komende 5 jaar. Als het dán niet werkt gaat het nooit meer werken.
Maar als één ding duidelijk is geworden – als het dat al niet was – is dat je het vooral niet te groot(s) moet aanpakken.
@Niels ik leer iedere keer wat bij met jou. @Peter begrijp me goed, ervaren bestuurders zijn nodig, maar de balans is volledig zoek. Net als bij de pensioenfondsen, waar nog geen 7% van het bestuur jonger dan 40 is. Interessante ervaringen die je verder noemt, en nog interessantere vragen. Begrijp ik het goed dat je hoop gevestigd is op Elias? En ben ook wel benieuwd waarom een minister van IT jou aan het lachen maakt.
@Niels:
Met 7% lijkt de verhouding inderdaad zoek. Wat zijn de representatieve cijferbronnen daarvoor?
Nee, ik heb mijn hoop zéker niet gevestigd op de cie. Elias. Elias heeft overigens al afstand genomen en is met andere dingen bezig.
Waar het mij wél om gaat is dat het Rapport Cie. Elias op zijn best een ‘bottom line’ is en ook op zichzelf het wiel opnieuw heeft uitgevonden.
Als dit rapport dus de de beste omschrijving is van het probleem, dan zouden we hiermee dus minimaal 50% van de oplossing reeds in handen hebben.
En in dit geval waarschijnlijk wel méér dan 50%, want alles is reeds eerder grondig onderzocht, en oplossingen zijn reeds bedacht (denk bijv. aan NUP).
Vraag is dus wat ons weerhoudt dit rapport als vertrekpunt te nemen, niet alles weer opnieuw te onderzoeken, maar bestaande regels, normen, kaders, standaarden en richtlijnen te hanteren, deze waar nodig aan te vullen (niet te vervangen!) met oplossingen en vooral in het verleden gemaakte fouten niet te herhalen.
Deze vraag, alsook de vraag waarom in het verleden gemaakte fouten steeds maar werden herhaald, alsook het issue van ‘bestuurlijke accountability’, zou door de Cie. Elias worden geadresseerd. Ik heb dat echter niet terug gezien.
Dit is ook waar Niels’ proefschrift interessant wordt.
Maar als verantwoordelijken problemen eenvoudig als ‘wicked problems’ kunnen wegverklaren is accountability is lege huls.
Elk project is uniek, toch?