Het is niet echt eenvoudig om de macht van de grote techbedrijven te beteugelen. Maar het kan wel. Begin bij jezelf!
We worden allemaal beïnvloed door marketingtrucs en nudging, ook door de overheid. Maar dat gebeurt nu op een schaal die heel verontrustend is en waar de meeste mensen geen enkel vermoeden van hebben. Terwijl het mogelijk is dankzij hun data.
Hoe ver dit inmiddels gaat, maakt Harvard professor Shoshana Zuboff pijnlijk duidelijk in haar boek Surveillance Capitalism. VPRO’s Tegenlicht maakte er onlangs een interessante uitzending over. Zuboff legt in de uitzending uit dat internetbedrijven vanaf 2002 grote hoeveelheden data hebben verzameld waar ze in eerste instantie niet veel mee deden. Restdata, zoals onze locatie en welke typefouten we maken in zoekmachines. Data die werden en worden gebruikt om online dienstverlening te verbeteren, maar inmiddels ook om modellen te voeden die ons gedrag voorspellen. Dat gaat ver, zo blijkt uit een voorbeeld in de uitzending: foto’s die we massaal via sociale media delen, worden gebruikt om computermodellen te trainen in gezichtsherkenning. En die modellen worden verkocht aan onder meer autoritaire staten, die daarmee hun inwoners in de gaten houden.
Door grote hoeveelheden restdata te analyseren, kunnen bedrijven inmiddels voorspellen wat ik vanavond wil eten en welke kleur schoenen ik morgen wil kopen. Daar krijg ik dan advertenties over. Dat lijkt niet zo erg, maar die restdata geven ook informatie die ikzelf nooit openbaar zou maken. Bijvoorbeeld over politieke voorkeur, ziekte of seksuele geaardheid. Informatie die mensen zelf nooit zomaar zouden delen. Maar die nu wel openbaar is en die wordt verhandeld. Dat, zo betoogt Zuboff, is niet goed. Daar ben ik, en ik denk velen met mij, het mee eens.
Wat kunnen we daaraan doen? Er is al veel geschreven over de macht van de grote techbedrijven en het blijkt niet eenvoudig om deze te beteugelen. Maar het kan wel. Ik denk dat hier een paar dingen voor nodig zijn. Ten eerste ligt er duidelijk een rol voor de overheid. Innovatie is belangrijk, maar als die basale mensenrechten aantast of in conflict komt met de fundamentele principes van de rechtstaat, dan moet die ingeperkt worden. Dat is het geval als dit soort modellen worden gebruikt om, ik noem maar wat, verkiezingen te beïnvloeden. De overheid kan daar zeker regulerend optreden, het liefst op internationale schaal want daarop opereren de bedrijven waar het om gaat.
We hebben in Europa de meest vergaande privacywetgeving, dat is een begin. Maar het is niet genoeg. Mensen moeten zelf ook bewuster worden van wat ze doen en delen op internet. Ook al valt dat niet mee, want je moet met veel akkoord gaan wil je van bepaalde diensten gebruikmaken. Het lezen van de algemene voorwaarden is al zo tijdrovend, dat weinig mensen dat zullen doen. Ik heb een videootje gemaakt van hoe mijn collega Nathan Ducastel een poging deed, bij de performance van Julia Janssen op de recente Dutch Design Week.
Het begint bij bewustwording, bij weten dat je wordt beïnvloed. En bij zelf maatregelen nemen om te voorkomen dat jouw data worden gebruikt voor toepassingen waar je zelf geen weet van hebt en waar je waarschijnlijk helemaal niet achter staat. Zuboff zegt in de uitzending van Tegenlicht dat zij geen social media en Google gebruikt. Dat zal de meeste mensen te ver gaan. Maar je kunt kleinere maatregelen nemen en alternatieven gebruiken die privacy wel respecteren. Als managementteam van VNG Realisatie hebben we daarom besloten om voor de communicatie binnen onze groep geen WhatsApp meer te gebruiken, maar Signal. Wat overigens niets te maken heeft met het besluit van WhatsApp dat gemeenten de app niet meer mogen gebruiken voor contact met inwoners, want we hadden dit al besloten. Maar misschien zegt het wel iets dat dit samenviel….
De overstap naar Signal is een kleine stap. Maar als iedereen dit soort stappen zou zetten én de overheid zou meer reguleren, dan zijn we op weg om de macht over onze data en onze privacy weer terug te krijgen.
Hugo Aalders is directeur van VNG Realisatie
