Zijn er in het speelveld van de Omgevingswet ook populisten of trollen? Of zijn het gematigde stemmen die we horen?
Op het dek van ons oude zeilbootje op die fenomenale warme zonnige paaszaterdag – we liggen in de haven van het Kameleondorp Terherne – lees ik ‘Wij zijn de politiek’. Het boek gaat in de kern over hoe we meer betekenis kunnen geven aan de gedeelde publieke sfeer. De Denker des Vaderlands, Daan Rovers, beschrijft de noodzaak van een beter begrip van vrijheid en verantwoordelijkheid.
Het wegen van belangen bij veel vraagstukken is niet zwart-wit, maar kent vele tinten. Ze beschrijft hoe extreme stemmen het publieke debat kapen. De gematigde stem van het midden wordt overschreeuwd door een kleine groep populisten en trollen. Op sociale media krijgen berichten met een extreme inhoud meer clicks. Dit wordt versterkt door algoritmen die berichten met meer clicks pushen. Iets dat ‘ontploft’ op de socials krijgt vervolgens aandacht in de traditionele media en voilà: weer een sfeerbepalende hype. Zo lijkt het steeds vaker alsof we in een sterk gepolariseerd land leven. Terwijl uit onderzoek van het SCP blijkt dat verreweg de meeste mensen gematigde standpunten hebben.
Boeiend boekje. Ontspannen soezend en uitkijkend over het schilderachtige Friese jongensboeklandschap, overdenk ik de voorbije weken, en ik zie een parallel met de Omgevingswet. De opgave gaat in de kern over het beschermen en benutten van de publieke fysieke ruimte. Waarbij de wetgever inspeelt op het verlangen naar het nieuwe politieke bewustzijn waar Rovers op doelt. Dit doet een beroep op vrijheid en verantwoordelijkheid in een breed en divers speelveld van overheden, belanghebbenden en initiatiefnemers. De belangen lopen daarbij soms best fors uiteen. Het is een traject van uitproberen, vallen en opstaan en een stapsgewijze benadering. Steeds hebben we gezegd dat leren en fouten maken erbij horen, en inderdaad: af en toe gaat er iets niet zoals je hoopte. Een praktijkproef levert minder op, een participatieaanpak levert niet de meerwaarde op die was verwacht, de behandeling van wetgeving in de Eerste en Tweede Kamer kost meer tijd dan gehoopt, of een belangrijke standaard is nog niet af.
Je ziet de laatste tijd de druk toenemen. Het is nog twintig maanden tot de inwerkingtreding van de wet, de onzekerheid slaat toe. Kunnen we het wel aan? Een veel voorkomende reflex is dat iedereen zich op het eigen honk terugtrekt zodra het spannend wordt. Van zich af redeneert: ik heb het voor elkaar, maar of die ander het gaat redden staat te bezien. Halen we de invoeringsdatum? Is het Digitaal Stelsel Omgevingwet (DSO) of die leverancier er straks wel klaar voor? Emoties. Iets kleins wordt groot en dat niet bestaande ‘grote’ wordt een rem op het geheel. Indachtig Daan Rovers, zeg ik: laten we goed kijken wat er nu echt aan de hand is. En wie welk geluid inbrengt. De stelselherziening gaat behoorlijk voorspoedig; 90 van de 100 dingen gaan goed, bij vijf dingen valt het tegen en vijf vragen extra aandacht en daar heeft iedereen het nu over. Natuurlijk zijn er aandachtpunten en zorgen en moet er nog best wat gebeuren. De manier waarop we dat doen is bepalend.
Dat hebben we gezien bij de standaard die nog niet te implementeren bleek in het DSO. Na het eerste chagrijn, stroopte iedereen in de samenwerking de mouwen op. Zo’n moment is in de samenwerking de ultieme relatietest. Wat doe je als de druk wordt opgevoerd? Kun je dan over de grenzen van je eigen belang heen kijken en het collectieve belang voorop zetten? Wat mag er dan allemaal gezegd worden? En wat niet? Zijn het vooral meningen en moeten die er ook allemaal mogen zijn?
Oké, ik zal niet verhelen dat ik ook een memo heb gemaakt met het team om vanuit het ‘eigen’ belang het vraagstuk te bezien. En dat heeft waarde. En tegelijkertijd moeten we samen verder. In de ondergaande zon tussen de bootjes in Terherne, vraag ik me af of er in het speelveld van de Omgevingswet ook populisten of trollen zijn? Of zijn het gematigde stemmen die we horen? Met een beetje afstand krijgt de ratio de overhand en zie je de veelkleurige werkelijkheid weer in proportie. Het gaat gewoon behoorlijk goed met die invoering van de Omgevingswet.
Kristel Lammers is bestuurskundige, veranderkundige en programmamanager Omgevingswet bij de VNG.
