Het nieuwe kabinet gaat hard aan de slag met het vernieuwen van de overheid. Gelukkig zijn daar heel wat nieuwe mogelijkheden voor. Hoe creëren we een overheid op maat?
Het nieuwe kabinet gaat hard aan de slag met het vernieuwen van de overheid. Gelukkig zijn daar heel wat nieuwe mogelijkheden voor. Hoe creëren we een overheid op maat?
Rutte II gaat de publieke sector flink onder handen nemen. De overheid moet kleiner en goedkoper, maar tegelijkertijd moet de slagkracht omhoog. Eén van de scenario’s is om via fusies grotere en professionelere organisaties te creëren: vijf landsdelen en gemeenten van meer dan 100.000 inwoners. Of dat een efficiëntere overheid oplevert staat ter discussie, maar het risico is ook dat het bestuur verder van de burgers af komt te staan, aldus de Nationale Ombudsman.
Niet blind staren op organisaties en bestuurslagen
Daar ligt één van de grote uitdagingen voor de overheid de komende jaren: hoe kan de overheid efficiënter gaan werken (minder dubbel doen, schaalvoordeel, hergebruik) en tegelijkertijd dichter bij de samenleving komen te staan (dienstverlening op maat, lokale aanwezigheid, verstand van specifieke situaties)? Dat klinkt als een onmogelijke spagaat. Dat hoeft echter niet het geval te zijn, mits we ons niet blind staren op bestuurslagen en organisaties.
De uitvoering van publieke taken vindt al lang niet meer plaats door één overheidsorganisatie. Ook doen overheidsorganisaties al lang niet meer alles zelf. De overheid is een netwerk van samenwerkingsrelaties geworden. Bezuinigingen en efficiëntie moeten dan ook niet alleen worden gezocht in grotere organisaties, maar in slimmer samenwerken en taken verdelen. Samenwerking en kennisuitwisseling via internet maakt de grenzen van organisaties immers minder relevant.
Samenwerkende overheden
Samenwerking tussen overheidsorganisaties is niks nieuws. Bij het Rijk wordt een programma Compacte
Rijksdienst uitgerold waarbij steeds meer bedrijfsvoering gezamenlijk wordt gedaan. De uitvoeringsorganisaties (Belastingsdienst, UWV, SVB, etc.) werken aan een gezamenlijk loket. De VNG is bezig met het opzetten van een Basisgemeente en de inspecties gaan ervoor zorgen dat ondernemers nog maar één inspecteur over de vloer krijgen.
De integratie en afstemming van werkzaamheden over de grenzen van overheidsorganisaties heen wordt steeds normaler. Als de processen voor uitvoering of inspectie op elkaar lijken, dan kan er ook worden samengewerkt en kan eenzelfde ICT-systeem worden gebruikt. Een aantal jaren geleden stuitten dergelijke voorstellen nog op allerlei bezwaren, maar door de bezuinigingen is er op dat punt veel meer mogelijk geworden dan voorheen. Het ontbreekt echter aan een samenhangend verhaal.
Wat is het beste schaalniveau?
Bij elke taak die de overheid verricht moet je je afvragen door wie de taak het beste gedaan kan worden. Soms is uitbesteding een optie, bijvoorbeeld aan een onderneming, aan burgers (wijkonderneming, zelforganisatie) of aan een collectief van werknemers (bijvoorbeeld Buurtzorg). Maar ook binnen de overheid zijn er diverse manieren om taken te beleggen of verdelen. De vraag moet niet zijn “Hoe maken we overheidsorganisaties efficiënter?”, maar “Wat moet een organisatie nog zelf doen?”
Beleidsvraagstukken liggen vaak dichtbij de politiek en de organisaties, maar bij bedrijfsvoering is een regionale oplossing vaak beter, zie alle sharedserviceorganisaties en regionale samenwerkingsverbanden. Veel uitvoering vraagt echter om personalisatie en een ‘politiek van nabijheid’, zoals de Amsterdamse wethouderskandidaat Pieter Hilhorst betoogt. Bij weer andere taken is de organisatie niet relevant maar kan een dienst overheidsbreed worden aangeboden, zoals de basisregistraties.
Eén overheid
Door naar de overheid als één geheel te kijken en organisatiegrenzen en bestuurslagen te negeren kan veel efficiëntie worden bereikt op onderwerpen waar de soort organisatie er niet toe doet, zoals bedrijfsvoering en basisvoorzieningen. Kijk maar eens naar de voorstellen van de beweging 20×20. Ook de kennisuitwisseling kan overheidsbreed efficiënter: waarom moet elke organisatie het wiel uitvinden en voor elk onderwerp zelf specialisten in dienst hebben?
De organisatie is niet het enige niveau waarop georganiseerd wordt. Sommige publieke taken vragen om een schaalniveau dat kleiner is dan de organisatie, terwijl andere juist beter op een hoger niveau opgepakt kunnen worden. Om een overheid op maat te krijgen is een reorganisatie niet de oplossing. De oplossing ligt in het vinden van het juiste schaalniveau voor elke overheidstaak. Voor die overheid 2.0 zijn ideeën genoeg!
Meer over de overheid op maat in het nieuwe boek van Davied van Berlo, “Wij, de overheid”. Het boek is na 28 november gratis te downloaden vanaf boek.ambtenaar20.nl
