We horen bijna dagelijks over nieuwe toepassingen van technologie Ik ben fan van technologie, áls we daarmee een ambitie kunnen waarmaken of een probleem kunnen oplossen. De vraag is natuurlijk: wat is wijsheid? Bestuurders en ict-managers krijgen steeds te maken met vernieuwingen waarvan ze zich afvragen of het de investering waard is.
Bestuurders en ict-managers krijgen steeds te maken met vernieuwingen waarvan ze zich afvragen of het de investering waard is. | Beeld: shutterstock
We horen bijna dagelijks over nieuwe toepassingen van technologie waar het onderwijs – en de publieke sector in het algemeen – iets mee kan of iets mee moet. Het metaverse, blockchain, adaptieve toetsen, cloudtoepassingen… technologie als oplossing van al uw problemen!
Is het de investering waard?
Enkele jaren geleden, in mijn tijd bij de VNG, waren de ogen gericht op blockchain. Dat zou dé oplossing voor allerlei problemen worden. ‘Banken zijn straks niet meer nodig voor transacties, het internet wordt weer van iedereen.’ Er werden gouden bergen beloofd en de hype was geboren. Maar toen we eens goed gingen kijken bleek al snel hoe onzeker de ontwikkelingen rond blockchain waren. Voor cryptocurrency is blockchain een werkbare technologie; voor gemeenten zagen we nog weinig toegevoegde waarde. Ook de onderwijssector vroeg zich toen af wat blockchain kon betekenen. Kennisnet kreeg veel vragen over de toepasbaarheid voor het onderwijs. Die was er nauwelijks en blijkt er nog steeds nauwelijks te zijn.
Technologie in het onderwijs duiden
Kennisnet maakt geregeld gebruik van Gartners Hype Cycle om dit soort ontwikkelingen te duiden. Mijn collega’s hebben het model praktisch handen en voeten gegeven voor het onderwijs. We stimuleren hiermee om niet alleen te kijken naar de fase waarin een technologie zich bevindt, maar ook om na te denken over wat dat voor een schoolorganisatie betekent. Wat kunnen we met deze kennis doen? Wat is onze volgende stap? Gaan we vol voor een nieuwe technologische innovatie of wachten we nog even af?
Gartner hype cycle
Als ik bestuurders, ict’ers en ook leraren spreek, merk ik hoezeer er een behoefte is om dit soort vragen adequaat te beantwoorden. Scholen hebben veel te doen en te regelen op ict-gebied. Bij nieuwe ontwikkelingen komen vaak ook flinke investeringen kijken. ‘Er is weer iets nieuws bedacht, wat moeten we doen?’
De Hype Cycle kan helpen bij het denkproces.
Zeker in de beginfase zijn nog veel dingen onzeker. Duiding van nieuwe technologie is dus belangrijk voor het onderwijs en een tool als de Hype Cycle kan helpen bij het denkproces.
Voorloper zijn op het gebied van ict?
Wat ik zelf uit modellen als die van Gartner heb geleerd: de onderwijssector hoeft geen voorloper te zijn. Het is vaak verstandig om even af te wachten wat een technologie gaat opleveren. Worden de gouden bergen die ons worden beloofd werkelijkheid? Natuurlijk kan een school besluiten snel ‘in te stappen’ en mee te werken aan (leer)experimenten met nieuwe technologie.
Er waren scholen die al vroeg aan de slag gingen met VR, en met succes. In zulke gevallen is het advies om zo’n keuze heel bewust te maken. In een vroege, experimentele fase kunt u veel uitproberen en u kunt misschien ook wat sturing geven aan de ontwikkelingen, maar wees u ervan bewust dat het ook mis kan gaan. Er liggen namelijk ook aardig wat VR-brillen werkloos in de kast, omdat een school destijds niet goed heeft nagedacht over de consequenties. Ik kom hier straks nog even op terug.
Pak experimenten met digitalisering gezamenlijk op
Mijn pleidooi is om die experimenten gezamenlijk op te pakken. Het is goed dat er een samenwerking zoals NOLAI bestaat, het Nationaal Onderwijslab Artificial Intelligence. Iedereen met een vraag, een zorg of een experiment rond AI kan dit aanleveren bij het NOLAI. Ik zou het mooi vinden als iedereen dat ook echt gaat doen. Daarmee zeggen we eigenlijk tegen elkaar: we zien ontwikkelingen op het gebied van AI, maar we gaan hier eerst gecontroleerd mee experimenteren voordat we het vol in de praktijk brengen. Op die manier nemen we als sector regie over zo’n belangrijk onderwerp als artificial intelligence. We bekijken daarbij wat mij betreft niet alleen de technologische, maar ook de gebruikerskant (leraren en leerlingen).
Samenwerken rond virtual reality
Dit concept wordt nu opgepakt voor AI. Je kunt ook samenwerkingen opzetten rond andere technologische ontwikkelingen in het onderwijs, zoals virtual reality. Wat is er in het onderwijs nodig om VR een volwaardig leermiddel te laten worden? Er gebeurt steeds meer op dit vlak, ook bij onze zuiderburen. Ook al zijn er meer en meer pilots: we zitten nog in die experimentele fase. Als we de Hype Cycle erbij pakken, plaatsen we VR op dit moment in het dal van teleurstelling. We kunnen nog lang geen standaard VR-lespakket bestellen bij een uitgeverij, want er is nog relatief weinig educatieve VR-content.
Er valt nog een wereld te winnen op het gebied van digitaal virtueel lesmateriaal.
Er valt kortom nog een wereld te winnen op het gebied van digitaal virtueel lesmateriaal. Tegelijkertijd zien we ook nu al de mogelijke nadelen van virtual, augmented en mixed reality. Het is immers niet voor iedereen geschikt én er zitten privacy-issues aan het gebruik van VR en de verwerking van VR-data. Allemaal zaken die we mee zouden moeten nemen in de verdere ontwikkeling van VR. De verzuchting die ik weleens hoor bij bestuurders en leraren, ‘er komt weer iets op mijn bord’, die maakt dat ik ervoor pleit om dit samen op te pakken. Samen kunnen en leren we meer.
Oplossingen in de cloud, kunnen we nog bijsturen?
De reden waarom ik nú zo pleit voor de samenwerking, is deze: als we niet opletten, lopen we het gevaar dat we achter de feiten aan lopen. Als ik kijk naar het onderwijs, dan hebben we immers ook te maken met ‘klanten’ (de schoolorganisaties) die niet altijd vrij kunnen kiezen welke technologie ze toepassen. Dan is het aan ons, de ondersteuners van de sector, om goed te adviseren over die technologie en om de impact hiervan goed in kaart te brengen.
Neem het voorbeeld van cloudtechnologie waar we nu allemaal gretig gebruik van maken. De Rijksoverheid staat nu ook toe dat overheidsdiensten, onder strikte voorwaarden, gebruik mogen maken van commerciële clouddiensten. Dat is een flink statement. Laat ik weer vooropstellen: ik ben vóór technologische vernieuwingen zoals de cloud. Maar ik merk om mij heen dat het vragen oproept. Op de Hype Cycle is cloudtechnologie typisch een productieve technologie. Er wordt volop gebruik van gemaakt, maar we ervaren nu ook de nadelige effecten ervan. We hadden duidelijker aan commerciële partijen kunnen aangeven wat we als publieke sector wel en niet willen met deze technologie. Gebaseerd op een goed afwegingskader waarin ook onderwijswaarden een duidelijke plek krijgen. Zo’n concreet afwegingskader ontbreekt nog wat mij betreft.
We kunnen bijsturen! Laten we daar dan ook snel mee beginnen.
Nu is het achteraf altijd makkelijk praten, de vraag is ook óf we dit allemaal van tevoren hadden kunnen bedenken. Maar we kunnen bijsturen! Laten we daar dan ook snel mee beginnen. Bij cloudtechnologie wordt dit inmiddels door meerdere partijen gedaan. En onder andere het NOLAI doet dat op het terrein van AI. Daarmee pakken we langzaamaan de gewenste publieke regie weer terug. Zo komen we tot meer doordachte inzet van technologie die ons zoveel kansen biedt.
Larissa Zegveld is algemeen directeur van stichting Kennisnet. Kennisnet is de publieke organisatie voor onderwijs en ict, zorgt voor een landelijke ict-basisinfrastructuur, adviseert de sectorraden en deelt kennis met het po, vo en mbo. Ook is zij voorzitter van het Forum voor Standaardisatie, ingesteld door de Nederlandse overheid met als doel het gebruik van open standaarden in de publieke sector te stimuleren.
