Ethiek wordt steeds vaker in verband met ICT gebracht. De vraag is of mevrouw Bastiaansen daar echt mee geholpen is.
[Deze column werd eerder gepubliceerd op 1 december 2018. Inmiddels heeft het CAK de vordering kwijtgescholden. Via zijn woordvoerder heeft minister Hugo de Jonge laten weten dat de termijn voor terugvorderingen beperkt zal worden tot 12 maanden wanneer er deze ontstaan zijn door tekortkomingen aan de zijde van het CAK.]
De rubriek Digitaal verdwaald toont opzienbarende en frustrerende ervaringen in de digitale wereld. Zelf een ervaring gehad? Mail ons!
Het Algemeen Dagblad en tv-programma Radar berichtten vorige week over de 93-jarige mevrouw Bastiaansen. Ze moet 16.535,32 euro erugbetalen aan het Centraal Administratie Kantoor (CAK). Het CAK, zo staat op zijn website, ‘vertaalt wetten in een persoonlijk financieel overzicht, waardoor je als klant de juiste keuzes kunt maken’.
Maar dat gaat niet altijd op. Na contact met mevrouw Bastiaansen ontdekte het CAK dat het jarenlang de eigen bijdrage van mevrouw Bastiaansen verkeerd had berekend. Ze had meer moeten betalen. Het CAK mag tot 24 maanden terugvorderen en beslist om dat te doen.
Ethiek wordt steeds vaker in verband met ICT gebracht. Het CAK is een beslisfabriek waar gegevens van allerlei organisaties samenkomen. In dit geval komt de declaratie van mevrouws zorginstelling en de informatie van de gemeente over haar adres en burgerlijke staat bij het CAK binnen. Die laatste gegevens moet het CAK verplicht tot uitgangspunt nemen van zijn eigen registratie, maar juist dié gegevens bleken verkeerd verwerkt.
Er zijn dus een paar dingen veranderd met ICT. Maar het CAK is ‘ICT-blind’. Want informatie komt automatisch via een systeem binnen en gaat er daarna ook weer volautomatisch uit. En mevrouw Bastiaansen levert sommige gegevens niet meer aan het CAK zelf, maar dat doet haar gemeente.
Is het nu redelijk om te zeggen dat mevrouw Bastiaansen zelf had kunnen weten dat ze meer had moeten betalen? Als dat zo is, dan moet het CAK in elk geval zijn belofte op zijn website veranderen. Want daar staat dat het CAK een verantwoordelijkheid neemt als dienstverlener, terwijl mevrouw Bastiaansen er niet op kan vertrouwen dat haar gegevens juist zijn. Daardoor kan ze ook niet de juiste keuzes maken.
Mevrouw kan zich beroepen op bijzondere omstandigheden maar dat kan alleen op basis van informatie die mogelijk in een persoonlijk gesprek naar voren komt, zegt het CAK in een reactie. Uit zo’n gesprek kan dan blijken dat mevrouw niet alleen buiten haar schuld wordt opgezadeld met een terugvordering, maar die ook niet kan betalen. Nota bene door een fout van de overheid. Een ethische afweging is echter eerder nodig dan het moment waarop blijkt dat ze haar schuld niet kan betalen. Het CAK heeft de eigen verantwoordelijkheid om haar niet buiten haar schuld in de problemen te laten komen. Het verweer ‘Mevrouw had het kunnen weten’ is hooguit een onderdeel van die ethische afweging. En je kunt je zelfs afvragen of je dat argument überhaupt wel wilt gebruiken.
Arjan Widlak is directeur en onderzoeker bij Stichting Kafkabrigade, een organisatie die onnodige bureaucratie opspoort en oplost. Arjan publiceert regelmatig over de impact van informatietechnologie op het openbaar bestuur.
Deze bijdrage is eerder (1 december 2018) geplaatst in Het Financieele Dagblad
Ik vermoed dat hier geen sprake is van een uitzonderingssituatie. De startsituatie lijkt vrij eenvoudig en je weet dat er altijd een foutpercentage is. Niet mevrouw Bastiaanse had KUNNEN weten dat het fout ging, maar de overheid had MOETEN weten dat het in sommige gevallen fout gaat. Dat houdt in dat de ethische afweging, hoe om te gaan met deze situaties, bij het opstellen van de wet en van de procedures had moeten gebeuren. En dus niet pas achteraf als iemand al het kind van de rekening is. Aanpassing van 24 naar 12 maanden terugvordering is daarmee niet echt een oplossing.