De uitkomst van de appathon toont dat we juist nu een unieke kans hebben om de iteratieve, lerende aanpak te organiseren.
De definitie van waanzin is: steeds opnieuw hetzelfde blijven doen in de hoop op een andere uitkomst. Ik kan er niets mooiers van maken als ik kijk naar het proces waarmee onder hoge druk corona-apps tot stand moeten komen. Daarbij meteen een disclaimer. Ik heb bewondering voor de enorme hoeveelheden werk die de betrokken mensen in korte tijd hebben verzet, en wat er is geleerd en bereikt. Zij hebben niet gefaald. Maar de aanpak leidt wel tot falen.
Om dat stevige oordeel toe te lichten, schets ik de twee leidende paradigma’s voor realiseren van IT-oplossingen.
Het eerste paradigma luidt: digitale systemen zijn eindresultaten van een proces. Goede voorbereiding is allesbepalend, want die schetst het resultaat en de eisen die we daaraan stellen. Bij aanbestedingen moeten leveranciers de eisen beantwoorden met een plan. Ze moeten ook duidelijk maken hoe ze dat blijven volgen zodat wordt geleverd volgens vastgestelde eisen, het budget niet wordt overschreden en het oplevermoment wordt gehaald.
Het tweede paradigma luidt: digitale systemen zijn het proces zelf. De systemen, de data, de mensen en de werkprocessen die er gebruik van maken en allerlei externe invloeden zijn verstrengeld in een complexe en vanaf dag één continu bewegende interactie. Aan de basis van dat paradigma staat de theory of constraints, bekend van de besturing van productielijnen. Knelpunten zijn er altijd. Wat vandaag voldoet, is morgen door een actuele ontwikkeling alweer achterhaald. Voorbeelden hiervan zijn een veranderend inzicht over functionaliteit veiligheid of privacy. Of nieuwe regels en maatschappelijke inzichten. Vanuit die denkwijze bezien is geen enkele IT-oplossing ooit ‘af’, of veilig genoeg.
In de afgelopen twee decennia is overweldigend bewijs gekomen dat het tweede model de moderne IT-dynamiek veel beter benadert dan het eerste. De klassieke manier van besturen uit het eerste paradigma is ongeschikt voor die dynamiek en leidt daarom keer op keer tot falen.
Als we de aanpak van de ontwikkeling van de corona-apps langs die meetlat leggen zien we een schoolvoorbeeld van het eerste model. Lotte de Bruijn van NLdigital legt de vinger op de zere plek: in korte tijd probeert het ministerie van Volksgezondheid (VWS) alle zorgen weg te nemen en vertrouwen te winnen. Met het perfecte plan, de perfecte lijst van eisen, de perfecte oplossing, de perfecte aanbieder. Dat is uiteraard onmogelijk. KPMG en anderen vonden allerlei problemen. Daarom spreekt men van een mislukking en gaat het ministerie het opnieuw proberen. Wordt dezelfde aanpak gevolgd, dan is niet moeilijk te voorspellen hoe dat zal gaan. Na korte tijd zal opnieuw blijken dat aannames over privacy of veiligheid zijn gemist, de maatschappij zich anders gedraagt of dat de inzichten over de informatie over onze gezondheid zijn veranderd. Om met de woorden van generaal Helmuth James Graf von Moltke te spreken: “Geen enkel aanvalsplan overleeft het eerste contact met de vijand”. Maar als in een aanbesteding eenmaal A is opgeschreven, kan het geen B meer worden. Opnieuw zal men dan van falen spreken. En de insteek ‘realiseren conform plan’ zal opnieuw niet leiden tot een oplossing waar we als maatschappij iets aan hebben.
Het alternatief? Sturing met het tweede model. In die de wereld zijn kritiek en lijsten als die van KPMG een gegeven. Een geschenk zelfs. Het gaat er alleen maar om hoe snel daar oplossingen voor worden bedacht. Doe een selectie of aanbesteding op het proces en laat de inhoud achterwege. Selecteer een multidisciplinair team van expertorganisaties met een bewezen trackrecord op het gebied van functionaliteit en online technologie, veiligheid, privacy en ervaring met werken in het constraints model. En ook met public relations. Organiseer de kritiek en koester die input. Alloceer budget voor een meerjarige ontwikkeling en de bijbehorende operations. Beoordeel de prestaties van dat consortium steeds op het vermogen bij te blijven met het voortschrijdend inzicht. En op het tempo waarin de maatschappelijke, technische en operationele knelpunten die zich aandienen worden opgelost. Zo krijgt het traject een eerlijke kans en realiseren we waarde voor de stakeholders en de samenleving.
U proeft mijn frustratie. Ondanks het gegeven dat de klassieke aanpak niet werkt houden we er krampachtig aan vast in de hoop dat het deze keer op magische wijze wel gaat lukken. Vandaar mijn stevige stelling. Juist nu hebben we de kans om een iteratieve, lerende aanpak te organiseren. Nog meer leerpunten voor de oude aanpak hebben we echt niet nodig.
Michiel Steltman is directeur van Stichting Digitale Infrastructuur Nederland
