Gemeenten en de impact van 5G

Beeld: Shutterstock

De VNG rondde onlangs een impactanalyse af over gemeenten en 5G. Deze werd gemaakt in opdracht van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK). Joost van Oosterwijk, projectleider digitale connectiviteit bij het ministerie van EZK: “Nederland heeft in de wereld een toppositie als het gaat om digitale connectiviteit en dat willen we graag zo houden. Maatschappelijk en economisch gezien levert een goede digitale connectiviteit veel profijt. Gemeenten spelen een onmiskenbare rol in de realisatie van nieuwe digitale infrastructuur. Daarom werken we samen met de VNG en het ministerie van BZK om met gemeenten in gesprek te gaan over de kansen en consequenties van nieuwe digitale infrastructuur, zoals het 5G-netwerk.” 5G, de opvolger van het huidige mobiele internet 4G, heeft meer capaciteit en is daardoor een stuk sneller. Het maakt nieuwe toepassingen mogelijk, zoals zelfrijdende auto’s en zorg op afstand. De uitrol zal gefaseerd gebeuren en hoogstwaarschijnlijk starten in 2020. Dan worden door het Rijk de eerste frequenties voor het netwerk geveild.

Heel veel antennes

Gemeenten moeten de aanleg van de infrastructuur voor 5G, zoals antennes en glasvezel, mogelijk maken. Een goede digitale connectiviteit is belangrijk voor inwoners, bezoekers en bedrijven, maar dat hoeft niet per se 5G te zijn, zo blijkt uit gesprekken met de gemeenten Almere en Borger-Odoorn. De technologie kent een aantal haken en ogen. Niek Wind, wethouder gemeente Borger-Odoorn: “Sommige inwoners maken zich zorgen over de straling van de antennes. We willen scherp die gezondheidsrisico’s in beeld krijgen, zodat we met onze inwoners het gesprek kunnen aangaan.” Ook zijn er voor het netwerk veel antennes nodig, veel meer dan voor de huidige netwerken. Dat betekent veel meer (al dan niet zichtbare) antennes dan nu het geval is, maar ook meer overlast bij de werkzaamheden om deze aan te leggen. Zeker als er ook glasvezel moet worden aangelegd, wat nodig is voor 5G. Er zullen meerdere aanbieders komen, die elk hun eigen netwerk aanleggen. Het is, met name voor landelijke gebieden, een uitdaging om al deze antennes goed in te passen in het landschap. Wind: “We hebben hier bijvoorbeeld niet zoveel lantaarnpalen staan dat we voldoende dekking hebben als we die van een antenne voorzien. Daar zullen creatieve oplossingen voor moeten komen, vanuit de markt. Dat is een eerste stap die gezet moet worden.”

Almere Principles

De gemeente Almere wil haar inwoners en bedrijven goede en snelle verbindingen bieden. “Of dat gaat via glasvezel, professionele wifinetwerken of 5G: dat laten we aan de markt over. We hebben zelf geen voorkeur voor een bepaalde technologie,” zegt Eric Foppen, senior leverancier- en contractmanager bij de gemeente Almere. Als het gaat om 5G, dan zijn er een aantal aandachtspunten voor de gemeente, vertelt Frans Jorna, directeur Digitale Stad: “Ook hiervoor geldt dat we ons laten leiden door de Almere Principles voor duurzame stedelijke ontwikkeling. Vertaald naar connectiviteit betekent dat onder meer dat we ons niet afhankelijk maken van één technologie, dat we willen blijven innoveren en dat we werken met gezonde systemen. 5G kan niet gerealiseerd worden zonder een gedegen monitoring van het effect op de gezondheid van onze inwoners.” Ook antennevervuiling is een onderwerp, zegt Jorna: “Het betekent nogal wat voor onze inwoners als in de hele stad elke 50 meter antennes geplaatst moeten worden. Ik vind dat we daarop moeten sturen, bijvoorbeeld door functies te laten combineren. Dat is één van de punten waarover we nadrukkelijk met het Rijk spreken, want dit moet een onderdeel van de tender zijn die volgend jaar wordt gestart.”

Floriade

Almere staat niet per se negatief tegenover de komst van 5G. Sterker nog: er komt waarschijnlijk een 5G field lab op het terrein van de Floriade, die in 2022 in Almere wordt gehouden. Op dat terrein draait het straks om wat digitale innovatie kan bijdragen aan duurzame ontwikkelingen in de stad. Bijvoorbeeld op het gebied van mobiliteit en voeding. Jorna: “Er zullen daar veel toepassingen zijn die een hoge mate van connectiviteit nodig hebben. Denk aan sensoren en andere Internet of Things-apparaten. We willen er ook augmented reality en virtual reality breed inzetten. Het is de perfecte gelegenheid om met partners in een field lab 5G te gaan testen. We willen in dat lab de interactie tussen mens en technologie gaan onderzoeken. Kijken wat het kan doen en of het nodig is voor dit soort toepassingen.”

Impactanalyse

De VNG onderzocht wat gemeenten nodig hebben om de aanleg van 5G goed te laten verlopen. Het gaat daarbij om meer dan alleen het verlenen van vergunningen voor het plaatsen van de antennes en de aanleg van glasvezelkabels. Rudolf Roeleven, Anneleen van Beek en Nienke Langejan waren betrokken bij het onderzoek vanuit de VNG. Van Beek: “Onze belangrijkste conclusie is dat de uitrol van 5G niet alleen gaat over het gesprek tussen operators en gemeenten over het plaatsen van antennes en graafwerkzaamheden, maar zeker ook over maatschappelijke kansen. Gemeenten zijn op zoek naar nieuwe toepassingen voor inwoners, bedrijven en de gemeenten zelf, die mogelijk worden door 5G. Hiervoor is participatie van externe partijen met kennis van deze nieuwe toepassingen nodig, plus transparantie over de risico’s van 5G.” Participatie van alle belanghebbenden is straks onder de Omgevingswet essentieel en daar sluit deze aanbeveling bij aan.

Archetypes

Uit de impactanalyse blijkt dat gemeenten op verschillende manieren omgaan met digitale connectiviteit, waar 5G een onderdeel van is. Waar de één terughoudend is en uitsluitend de vergunningen verleent, is de ander actief met bedrijven aan de slag om innovatie in de gemeente te stimuleren. “In deze archetypes is geen goed of fout, maar het is wel belangrijk dat je je als gemeente bewust bent welk type het beste bij je past. Dat inzicht kan je helpen bij de uitrol van 5G binnen je gemeente,” zegt Rudolf Roeleven. Hierdoor kan de wijze van uitrol van 5G verschillend zijn en passend bij de huidige situatie, ambitie en de identiteit van de gemeente.

Ondernemende butler
Almere herkent zichzelf in twee archetypes: die van de butler als het gaat om digitale connectiviteit in de hele stad. En die van de ondernemer als het gaat om de Floriade. Jorna: “De archetypes helpen om je bewust te worden van je rol, maar ik vind ze niet allemaal even neutraal geformuleerd. De rol van butler bijvoorbeeld kan een heel bewuste keuze zijn, je hoeft daarvoor niet per se onbekend te zijn met 5G.” Borger-Odoorn vindt het archetype van de butler het beste bij de gemeente passen, zegt Wind. De gemeente werkt samen met Coevorden en Emmen op een aantal regionale thema’s, zoals bereikbaarheid. Daar hoort digitale connectiviteit bij. Wind: “We verwachten dat 5G toegevoegde waarde kan hebben voor onze regio, als het gaat om onder meer toerisme, bereikbaarheid en economie.” Als voorbeeld noemt hij een proefboerderij van de Universiteit Wageningen in Valthermond, waar nieuwe technologie wordt getest. “Daar gebruiken ze drones om heel precies te kunnen zien wanneer gewassen water of beschermingsmiddelen nodig hebben. Dat scheelt water en is beter voor het milieu en de leefomgeving. De data uit die drone worden nu binnen twee uur geanalyseerd, dat gaat straks met 5G sneller. Boerenbedrijven worden steeds groter en zullen steeds meer van dit soort technologie willen gebruiken.”

Straling

De gemeente Borger-Odoorn mag dan de toegevoegde waarde zien, dat wil niet zeggen dat ze het netwerk zo snel mogelijk zal uitrollen, zegt Wind: “Als gemeente zijn we verantwoordelijk voor het openbaar gebied en voor onze inwoners.” De eerder door hem genoemde inpassing in het landschap en duidelijkheid over de gezondheidsrisico’s zijn belangrijke voorwaarden voor de uitrol. Wind onderschrijft de conclusie uit de impactanalyse dat vroegtijdig overleg met alle betrokkenen belangrijk is: “Het past bij de huidige samenleving dat je als gemeente heel vroeg bewoners betrekt bij wat je wilt en hoe dat mogelijk zou kunnen.” Met name over de gezondheidsrisico’s zou Wind meer informatie willen krijgen, om dat gesprek met inwoners goed te kunnen voeren. “Ik zie daar zeker een rol voor de VNG en het Rijk, om gemeenten die informatie te geven.” Straling is bijna in elke gemeente een issue en bestuurders, raadsleden en gemeentelijke medewerkers worden er door burgers op aangesproken, zo signaleert de VNG in de impactanalyse.

Ondersteuning vanuit EZK

De impactanalyse van de VNG bracht in beeld wat gemeenten kunnen doen om de uitrol van 5G in goede banen te leiden. De ministeries van EZK en BZK gaan met de bevindingen aan de slag en ontwikkelen ondersteuningsmateriaal voor gemeenten, vertelt Joost van Oosterwijk. Medio juli wordt deze informatie voor gemeenten online gedeeld. In het najaar organiseren de ministeries in samenwerking met de VNG regionale gesprektafels over digitale connectiviteit, specifiek voor gemeenten. De gezondheidsrisico’s van 5G zullen een onderwerp zijn van deze tafels. Meer informatie wordt te zijner tijd gepubliceerd op de website van VNG Realisatie.

Impactanalyse antennebeleid in relatie tot 5G gereed