Blockchain is een technologie die een heel andere manier van werken mogelijk maakt. Een manier die goed past in de moderne netwerksamenleving. Gemeenten en rijksoverheid verkennen de mogelijkheden van blockchain voor de overheid.
Informatie is de grondstof voor veel organisaties en dat geldt zeker ook voor de overheid. Voor bijna al het werk van de overheid is informatie nodig en het verzamelen en veilig beheren van die informatie is de basis van de rol van de overheid als betrouwbare tussenpersoon. Zodat mensen bijvoorbeeld zeker weten dat ze zaken doen met een geregistreerd bedrijf, dat de auto of de grond die ze kopen ook echt van de verkoper is en dat die verkoper daadwerkelijk is wie hij zegt te zijn omdat hij zich met een paspoort of rijbewijs legitimeert. Veel (grote) organisaties zijn opgebouwd rondom dit principe van een centrale en betrouwbare instantie die cruciale informatie beheert en dit gebruikt voor haar diensten en processen, die merendeels door medewerkers worden uitgevoerd.
Blockchain gooit dit model overhoop. Het is een technologie (zie kader onder aan het artikel) die een heel andere manier van organiseren mogelijk maakt: niet met een centrale opslag van gegevens, maar met decentrale opslag (mogelijk gemaakt door het internet). Zonder een specifieke eigenaar, maar wel veilig en betrouwbaar. En door slim gebruik van technologie grotendeels zonder menselijke tussenkomst in de processen. Blockchain kan door deze andere manier van werken oplossingen bieden voor actuele vraagstukken rondom bijvoorbeeld eenmalige opslag van data, eigenaarschap van data en privacy. ICTU publiceerde een whitepaper waarin dit verder wordt uitgelegd en waarin specifiek voor de Nederlandse overheid de mogelijkheden van blockchain worden verkend.
Wat kan de overheid ermee?
Blockchain is nog relatief jong en er wordt volop mee geëxperimenteerd. De financiële wereld loopt hierin voorop, mede omdat blockchain nu nog vooral wordt gebruikt voor de ondersteuning van zogeheten crypto currencies: virtueel geld zoals bitcoin. Blockchain is echter ook interessant voor andere sectoren, zoals de overheid. Binnen de rijksoverheid lopen op dit moment vijftien pilots die deze technologie en manier van werken onderzoeken. Ze variëren van het in kaart brengen van de mogelijkheden van blockchain voor specifieke processen tot het bouwen van werkende prototypes om bepaalde processen via blockchain te laten verlopen.
“Het gaat om processen in onder meer subsidieverstrekking, de loonaangifte-keten en in afvaltransport. Blockchain-technologie is vooral bruikbaar voor processen met een grote administratieve rompslomp en waar veel ketenpartners bij betrokken zijn,” zegt Marloes Pomp, die de blockchain-projecten begeleidt. Eind november presenteren de pilots vanuit de rijksoverheid hun eerste bevindingen. ICTU ontwikkelt momenteel een lab om een volgende stap in dit proces te maken: het bouwen en testen van blockchain-toepassingen op echte data. “Als dat goed gaat, dan kan de overheid beginnen met het bouwen van processen op blockchain.”
Ook gemeenten zitten niet stil: tien starten er binnenkort via de Pilotstarter met een blockchainexperiment. Ook deze worden begeleid door Pomp. Via de Pilotstarter gaat onder meer de gemeente Amsterdam samen met de Sociale Verzekeringsbank onderzoeken of delen uit het proces rondom het persoonsgebonden budget door blockchaintechnologie ondersteund kunnen worden. De gemeente Utrecht gooit het over een ander boeg en kijkt naar de mogelijkheden van blockchain in het proces van afvalverzameling. De gemeentelijke pilots zullen resulteren in uitgewerkte ideeën en wellicht ook al werkende prototypes. “Dat gaan we de komende tijd ontdekken. Op 27 oktober is de aftrap van de gemeentelijke experimenten.”
Blockchain in Groningen
De gemeente Groningen werkt al met een toepassing die is gebaseerd op blockchaintechnologie. De uitgifte en het beheer van de Stadjerspas, een pas waarmee mensen met een laag inkomen korting krijgen bij tientallen organisaties, draait op basis van een systeem dat blockchainprincipes gebruikt. De duizenden pashouders en tientallen organisaties die voordeel aanbieden merken daar niets van, zegt Paul Spoelstra, projectleider Stadjerspas bij de gemeente.
In een korte video op de website laat de gemeente zien hoe het werkt. Spoelstra legt uit: “Dit systeem draait nu ongeveer een half jaar. Hiervoor hadden we een website waar pashouders kortingsbonnen konden uitprinten, nu wordt dat allemaal digitaal bijgehouden.” Pashouders mogen bijvoorbeeld een aantal keer per jaar gratis naar het zwembad. Als een pashouder naar het zwembad gaat, dan scant het zwembad de QR-code op het pasje (of op de app die bij de pas hoort) en wordt in het systeem gecheckt of deze pashouder recht heeft op gratis zwemmen. Zo ja, dan wordt een gratis zwembadkaartje afgeboekt en meteen in het onderliggende systeem verwerkt, waarna de gemeente het kaartje aan het zwembad vergoedt. De volledige administratie van dit systeem gaat via blockchain, de betaling gaat via een ander systeem.
De gemeente koos niet bewust voor blockchain, zegt Spoelstra. “De aanbesteding voor het nieuwe systeem werd gewonnen door Pastgoed, een jonge startende onderneming. Zij deden het beste aanbod en wilden graag blockchain gebruiken als onderliggende technologie.” Het was niet de bedoeling van de gemeente om voorop te lopen met een nieuwe technologie. “We wisten toen ook nog niet dat dit zo’n hype zou worden. Ik word nu best veel gebeld en geïnterviewd. Ik vind het wel leuk dat het zo is uitgepakt. Wij zijn tevreden over deze techniek, het kan ook voor andere overheden werken.”
iBestuur organiseert in samenwerking met KING en Initiate een serie bijeenkomsten over innovaties en trends met potentie voor de overheid. Doel is om deze trends te vertalen naar de mogelijkheden voor gemeenten. Tijdens elke bijeenkomst wordt een trend besproken die in de samenleving speelt en die een grote impact kan hebben op het werk van gemeenten. Het eerste onderwerp is blockchain. Hierover wordt op 27 oktober een bijeenkomst gehouden op de Dutch Design Week in Eindhoven.
Wilt u op de hoogte gehouden worden van de blockchainpilots van gemeenten? Geef u op via info@kinggemeenten.nl
Hoe werkt blockchain?
Blockchain is een specifieke databasetechnologie. Het werkt wezenlijk anders dan andere technologieën en maakt daarmee een andere manier van organiseren mogelijk. In essentie werkt de technologie als volgt:
- transacties worden geautomatiseerd geregistreerd en gevalideerd;
- zij kunnen na registratie niet meer worden aangepast;
- de registratie gebeurt niet in een centraal systeem, maar verspreid over vele computers van verschillende eigenaren en / of beheerders;
- alle deelnemers aan het systeem (de blockchain) kunnen deze registraties zien.
De techniek is decentraal en werkt zonder één eigenaar van het hele systeem. Daarbij gebruikt het technologie die stappen in processen volledig automatiseert, stappen waar nu menselijke tussenkomst nodig is. Dit alles maakt blockchain interessant, want het impliceert niet alleen een andere technologie, maar ook een andere manier van organiseren. Dat verklaart dat blockchain zo veel aandacht krijgt en het als een volgende disruptieve technologie wordt gezien.
Het kan organisaties met de klassieke rol als betrouwbare tussenpersoon overbodig maken. Zoals banken, maar ook overheidsinstellingen zoals het Kadaster en de Kamer van Koophandel. Het systeem onder de Stadjerspas in Groningen is de eerste werkende toepassing van blockchain binnen de Nederlandse overheid. Het gebruikt principes uit blockchain, maar werkt niet volledig volgens deze technologie.
Meer informatie in het ICTU-whitepaper over blockchain en de mogelijkheden ervan voor de Nederlandse overheid.
