Het dashboard dat niet werkt

Een dashboard is een controlepaneel met lampjes en meters dat gebruikers van nuttige informatie moet voorzien. Actueel, volledig en liefst niet misleidend.

Als automobilist zit u niet te wachten op de mededeling dat de tank van uw auto half vol is terwijl in werkelijkheid de laatste druppels benzine worden verbruikt. Ook de mededeling dat de rit is ‘afgerond’ is meestal betekeningsloos. Bent u aangekomen op uw bestemming of in volle vaart op uw voorganger gereden, dan weet u dat ongetwijfeld zelf al dat de rit is ‘afgerond’. Voor nuttige informatie is meer nodig.

Het Rijk als opdrachtgever van ICT-projecten bedient zich van het Rijks ICT-Dashboard. Dat geeft, volgens de site, inzicht in het verloop van geraamde kosten, werkelijke uitgaven en doorlooptijden van grote IT-projecten bij ministeries en publiekrechtelijke zbo’s. Nu was het de commissie Elias bij haar onderzoek in 2014 al opgevallen dat dat allemaal reuze meevalt. Sterker nog, Elias typeerde het dashboard als “een volstrekt ongeloofwaardig instrument dat helaas op indringende wijze aantoont hoe weinig serieus de beheersing van ICT-projecten binnen de rijksoverheid wordt genomen.”

Toenmalig verantwoordelijk minister Blok reageerde als gebruikelijk direct. Hij zou begin 2015 al met een aangepaste versie komen waarin het belangrijkste knelpunt dat op het dashboard opgenomen projecten onterecht altijd op groen staan (lees: naar wens verlopen), wordt weggenomen. En inderdaad, zo geschiedde. Het dashboard werd ‘gerestyled’ en groen als kleur is, net als oranje en rood, van het dashboard verdwenen. Alles staat nu in zwart, maar weten doen we nog steeds veel te weinig.

In mijn blog van februari 2018 over het project KEI, 4 jaar dus na de belofte tot beterschap van Blok, sprak ik mijn verbazing uit over het feit dat het dashboard nauwelijks relevante informatie over dat project bevatte. Cijfers bleken niet geactualiseerd, schattingen van kosten veel te laag, namen van leveranciers (die naar aanleiding van de kritiek van Elias alsnog zouden worden toegevoegd) ontbraken en de toelichtingen bevatten weinig meer dan bekende mantra’s voor mislukkingen. Gekker nog, KEI zou nog ‘in uitvoering’ zijn. Wie vandaag iets over KEI op het dashboard poogt terug te vinden ziet dat blijkens de laatste peildatum van 1 april 2018 KEI is ‘afgerond’ voor ruim 97 miljoen euro. Vreemd, want volgens diverse publicaties zouden de kosten toen al tot ruim 200 miljoen euro zijn opgelopen.

TRConsult, dat op verzoek van de Raad voor de Rechtspraak een review op KEI deed, heeft het in haar rapport van 5 april 2018 hardnekkig niet over een mislukt project maar oordeelt een ‘reset’ noodzakelijk. Wie doorleest en kennis neemt van de verbeterpunten die daarvoor volgens TRConsult nodig zijn, kan weinig anders dan concluderen dan dat het in feite gaat om de reanimatie van een al lang overleden patiënt. De NRC van 10 april 2018 berichtte dan ook dat KEI was mislukt, terwijl in een rapport van Boston Consulting Groep van 7 april 2019, uitgebracht op verzoek van het ministerie van Justitie en Veiligheid, te lezen valt dat KEI is ‘stopgezet’. Onwenselijke semantiek en daardoor een gebrek aan transparantie terwijl al veel eerder duidelijk was dat KEI was mislukt.

Onduidelijkheid is sowieso de meest in het oog springende kwaliteit van het ICT-dashboard. Wie bijvoorbeeld zoekt naar het Project Radar (onderdeel van het project herziening toezicht rechtspersonen) van het ministerie van Justitie en Veiligheid, leest dat Radar op 15 februari 2013 is afgerond en dat de kosten ruim 15 miljoen euro hebben bedragen. In zijn brief aan de Kamer van 23 november 2015 schrijft toenmalig staatsecretaris Dijkhof echter dat de leveringsovereenkomst met Capgemini een waarde van 1.585.812,- euro had terwijl in het kader van een vaststellingsovereenkomst, gesloten nadat de leveringsovereenkomst was beëindigd, nog eens 1.849.365,- euro voor meerwerk aan Capgemini is betaald. Vreemd en nog vreemder: op het dashboard staat nu ook een kort daarna door Justitie gestart project genaamd TOR (toezicht op rechtspersonen), uitgevoerd door een volle zuster van Capgemini met wie dus eerder dus een schikking was getroffen in het kader van de beëindiging van Radar. Ook dat project, waarvan de kosten 7.68 miljoen euro hebben bedragen, zou inmiddels zijn ‘afgerond’.

Het zijn voorbeelden uit vele en de trieste conclusie is dan ook dat er aan het Rijks ICT-dashboard nog altijd veel te weinig ten goede is veranderd. Je zou bijna denken dat bij degenen die de projectinformatie aanleveren het misverstand bestaat dat het dashboard een bestuurlijke schaamlap is waarmee de werkelijkheid aan het publieke zicht wordt onttrokken. Net zoals in vroeger dagen toen een dashboard alleen een opstaande rand was bedoeld om de koetsier te beschermen tegen door de paarden opgeworpen modder en puin.

Wil het Rijks ICT-dashboard een zinvolle functie krijgen dan moet dat nu echt snel anders. Transparantie, ooit verklaard tot bestuurlijke deugd, dient voorop te staan. Te beginnen met het gebruik van klare taal. Me dunkt niet zo moeilijk want een project loopt nog, is succesvol afgerond of mislukt hoewel ik me bij die laatste kwalificatie realiseer dat het verschil tussen geslaagd of mislukt voorspelbaar nog de nodige stof voor discussie zal opleveren.