Het gevaar van hypernormalisatie

Desinformatie is geen mening: het is bloedserieuze oorlogvoering. Burgers zijn voor de politiek te koop als “klapvee” omdat hun demografie (wie ze zijn), sociometrie (wie ze kennen) en psychometrie (hoe ze zich voelen) dankzij zijn eigen zoekgeschiedenis, # hashtags en likes een met algoritme doorzoekbare footprint is geworden. Enterprise architect Vincent Hoek zet in een serie van artikelen concepten als “desinformatie” en “fascisme” af tegen moderne data begrippen en IT-mogelijkheden. Deel 3 van de serie over desinformatie en de uitholling van de Staat.

Hypernormalisatie

Stemmen doen mensen maar eens in de zoveel tijd. Internetten doen zij dagelijks. Dit maakt ze kwetsbaar voor het fenomeen ‘hypernormalisatie’. Een fenomeen dat ontstond in de laatste jaren van de Sovjet-Unie, maar we nu helaas wereldwijd vinden. Filosofisch gezien is hypernormalisatie de manier waarop een onwerkelijke of valse werkelijkheid wordt geconstrueerd en vervolgens algemeen wordt aanvaard of genormaliseerd door de maatschappij.

Hypernormalisatie raakt aan verschillende filosofische thema’s, zoals de simulacra (nabootsingen die de realiteit vervangen) van Jean Baudrillard en aan ideeën over macht, controle en de constructie van werkelijkheid, zoals geanalyseerd door Michel Foucault. Natuurlijk wisten de mensen in die oude Sovjet-Unie dondersgoed dat het Systeem door en door corrupt en misdadig was, maar iedereen deed alsof alles normaal functioneerde. In de film “The Matrix” uit 1999 wordt hypernormalisatie een keuze: neem je de Rode of de Blauwe Pil? Neem je de rode pil, leer je de levensveranderende Waarheid, maar ben je je leven niet zeker. Neem jij de blauwe pil, dan kun je tevreden doorgaan met het gewone, ‘veilige’ nepleven.

Vandaag kunnen algoritmes de datastroom op sociale media zo tweaken dat machtige entiteiten (zoals regeringen en grote bedrijven) werkelijkheden kunnen creëren die dienen om hun macht te behouden. Als individu wordt het steeds lastiger om nog te weten wat ‘waar’ is en wat ‘niet waar’. Daarom zit het Internet vol met goedwillende Wappies. Zij geloven de desinformatie en praten die na als misinformatie, omdat ze de desinformatie niet kunnen herkennen. Wat triest is, want het zijn juist vooral mensen zijn die zichzelf oprecht willen informeren. Hoe meer mensen hun hypernormale wereldbeeld omarmen, hoe moeilijker het wordt voor een samenleving om op Rede gebaseerde besluiten te nemen en dat is juist het doel van de daders! Met de juiste technologie kun je alles wat krom is recht praten en negatieve politieke, economische en sociale omstandigheden zo normaliseren dat onzin ook ‘normaal’ wordt. Na verloop van tijd lijken mensen als Tucker Carlson en JD.Vance ‘normale’ dingen te zeggen.

Cognitieve Oorlogvoering

Wie bepaalt of iets desinformatie is? Iedereen heeft toch recht op zijn eigen mening. Waarmee we op het terrein van de cognitieve oorlogsvoering komen; een combinatie van technologie, informatie en psychologische methoden om de cognitieve capaciteiten en besluitvormingsprocessen van individuen of groepen te beïnvloeden, te verstoren of te ondermijnen, met als doel om strategische voordelen te behalen. Het is een vorm van oorlogsvoering die probeert om kwetsbaarheden in de menselijke cognitie, perceptie en begrip uit te buiten om doelen te bereiken die je niet altijd kunt bereiken met schieten, met traditionele kinetische militaire acties. Zeker met moderne large language models (LLM) en invloed graphs is het proces gewoon te automatiseren met bijvoorbeeld political botnets, die zich gedragen als mensen en in real time reageren op jouw statements. Het is een vorm van oorlogsvoering die zich richt op de geest van tegenstanders, burgers en van de eigen bevolking, om hun overtuigingen, attitudes, emoties en gedragingen te beheersen of te beïnvloeden.

Het doel van cognitieve oorlogsvoering is niet alleen om de wil of het vermogen van tegenstanders om te vechten te verzwakken (zie de statements in alternatieve media over ‘sneuvelbereidheid’). Het doel is ook om de strategische omgeving vorm te geven op een manier die de doelstellingen van de agressor bevordert. Door verwarring te zaaien, door verkeerde informatie te verspreiden, door het vertrouwen in instellingen en in wetenschap te ondermijnen of door samenlevingen te polariseren, ontstaat een situatie van FUD (Fear, Uncertainty, Doubt).

Cognitieve oorlogvoering is deel van de hybride oorlogsvoering. En het is bijzonder lastig als democratische Staten om cognitieve oorlogsvoering tegen te gaan. Er zijn multidisciplinaire reacties voor nodig, zoals tegenmaatregelen via onderwijs, mediageletterdheid, cyberbeveiliging en regulering van informatie- en communicatie-technologieën. We moeten dus breder kijken dan alleen naar ‘Defensie’. Wil de rechtstaat de terreur van de hypernormalisatie teweerstellen, is een Whole of Society Approach nodig. Dat weten de Bad Guys. Geen wonder dus dat Vance tekeer gaat tegen de EU data wetten die desinformatie expliciet maken. Data Governance is zijn kryptoniet.

Hoe ontwapenen we desinformatie?

In de ‘post-truth’ samenleving, waarin informatieoverload en aandacht manipulatie prevaleren, is een kritische houding essentieel om de rechtstaat te behouden. Door ons hierbij bewust te zijn van de mentale snelwegen die ons denken beïnvloeden, kunnen we beter gewapend zijn tegen de valkuilen van desinformatie en een meer geïnformeerde en rationele benadering van informatie- en nieuwswaarachtigheid hanteren.

Kritisch denken is aan te leren, maar het vereist een discipline die niet makkelijk op te brengen is. De weinige plaatsen waar mensen nog gestructureerd kritisch leren denken is op onze universiteiten. Dit is precies de reden dat desinformatie zich o.a. richt op het ondergraven van het gezag van onafhankelijke, peer-reviewed wetenschap. Hoe meer mensen zich vastklampen aan een simplistisch wereldbeeld en hoe meer emoties worden aangewakkerd tegen de intellectuele elite, hoe makkelijker desinformatie haar doel treft. Hoog tijd daarom om emotionele meningen niet langer gelijkwaardig te maken met argumenten. Iedereen heeft het recht om zich ‘gekwetst’ te voelen, maar emotie is geen argument. Perceptie is geen perspectief. Hier ligt de kans voor de Staat die fact-based reasoning voor elkaar krijgt. Hier ligt de kans om in te zetten op verifieerbare data kwaliteit en verifieerbare Trust Ankers.

Juist mensen met beperkte kennis of competentie op een bepaald gebied, hebben de neiging om hun eigen vaardigheden te overschatten. Tegelijkertijd kunnen juist zij de mate van de competentie van anderen niet nauwkeurig inschatten. Zo komen alt media aan hun publiek.

Constante blootstelling aan desinformatie versterkt de overtuiging in valse claims, waardoor een vertekend geheugen ontstaat dat zich dingen herinnerd die nooit gebeurd zijn. Dit is waarom Rusland claimt bedreigt te worden door de uitbreiding van de NAVO. Dit is waarom Trump beweert dat Zelensky Rusland nooit had moeten aanvallen. We zullen bewust moeten investeren in metacognitie, in het bewustzijn van onze eigen denkprocessen, om informatie kritisch te leren evalueren om de invloed van desinformatie te verminderen. Dit vereist dat wij verifieerbaar vertrouwen kunnen hebben in betrouwbare bronnen en de bereidheid gaan hebben om ons eigen begrip en overtuigingen voortdurend te toetsen. Technisch kan dit automatisch.

Rule Based Order

In een tijdperk waarin informatie en technologie essentiële pijlers van de maatschappij vormen, is een goed functionerende staat meer dan ooit afhankelijk van een solide fundament. De Rule Based Order kan een tegenwicht bieden aan de negatieve trends van autoritaire controle, manipulatie en de erosie van democratische normen. Hierover gaat deel 4 van deze serie.

Lees ook:

• Staats-IT in een post-truth samenleving – iBestuur (deel 1)
• Technisch ‘kan het’, dus laat de slimme jongens het werk doen! – iBestuur (deel 2)