Hoe verover je in de 21e eeuw de macht over een overheidsapparaat?
Hoe kwaadaardig ook, met de strategie waarmee Elon Musk poogt om de Amerikaanse federale overheid te saneren betoont hij zich opnieuw een innovator. Een les voor politici en opstandelingen in andere landen, wellicht zelfs in Europa?
Hoe neem je in de 21e eeuw als revolutionair de macht over een overheidsapparaat – zonder scrupules vooral efficiënt – over? Deze vraag stellen is een iets andere insteek dan het botweg uitspreken van de (terecht) breed gedeelde verontwaardiging.
- Elon Musks Department of Government Efficiency (DOGE) biedt inmiddels een eigen website met mededelingen over vermeende verspillingen van de Amerikaanse centrale overheid.
- Op Wikipedia staat een uitstekend artikel over DOGE.
- Hier staat het decreet van Trump voor de oprichting van DOGE inclusief motivatie voor verlaging van uitgaven en belastingen.
21e eeuwse staatsgreep
De New York Times maakte een gedetailleerde reconstructie van de strategie en tactiek van Musk met DOGE. In een grondig artikel van 28 februari 2025 beschrijft een team van zeven journalisten van New York Times minutieus hoe de machtsovername van Elon Musk over het Amerikaanse federale ambtenarenapparaat in Washington zich voltrok.
Het lijkt een blauwdruk voor een moderne staatsgreep. In vroeger tijden geschiedde deze op fysieke, veelal bloedige wijze, met bijvoorbeeld een verovering van het paleis van de machthebber. In vele analyses van de overwinning van Trump wordt het toegeschreven aan de invloed van sociale media die hem vrij baan geven en een bubbel creëren waarin medestanders goed gedijen met het rondpompen van desinformatie. Dat zijn volgens mij te beperkte analyses. Verrassend genoeg was het hoofdzakelijk geld van de eigenaren van Big Tech dat gewicht in de schaal legde. Vooral de 270 miljoen dollar van Musk voor de Trump-campagne woog zwaar (en rendeerde met een enorme waardestijging). Traditionele media als Fox News waren bovendien waarschijnlijk zeker zo invloedrijk als de sociale media met de radicaal-rechtse haatpredikers op YouTube en Twitter.
Controle over digitale infrastructuur
Musk opperde dat het ingrijpen in de overheid strategisch gezien een technologische uitdaging was; net als bij Twitter dat hij na de overname snel kon saneren dankzij directe toegang tot de servers van het bedrijf met onder meer de personeelsbestanden. De kern van de strategie van Musk: zijn technici en andere assistenten controle laten krijgen over de digitale infrastructuur van de overheid, met een snelheid die ambtenaren zou overvallen. Bij X vorderde hij als nieuwe eigenaar domweg de wachtwoorden en liet zijn nieuwe chefs de sanering doorvoeren met ontslag per e-mail van 80 procent van de werknemers. Bij de overheid zou dat vorderen moeilijker zijn maar via een decreet van de president kunnen verlopen.
Allereerst kreeg Musk controle over Office of Personnel Management (OPM). Daarmee kreeg hij toegang tot de bestanden van ambtenaren die hij via e-mail onder druk zet om ontslag te nemen. Maar de kern vormt de verovering van de U.S. Digital Service, in 2014 opgericht door president Barack Obama om andere overheden bij te staan in digitale transformatie.
In november publiceerde het Department of Government Efficiency al een wervingsoproep op X, voor “kleine-revolutionairen met super hoog-IQ die bereid zijn om 80+ uur per week te werken aan bezuinigingen”. Met deze ‘briljante geesten’ verkreeg Musk informatie over computersystemen, contracten en personeel. “Na een maand in de tweede termijn van Trump hebben Musk en zijn team van meer dan 40 mensen nu ongeveer alle wachtwoorden die ze ooit nodig zouden kunnen hebben”, stelt NYT.
Discussie
Zou dit ook in Nederland kunnen plaatsvinden? Op dit moment wordt vanuit de politiek gesuggereerd om een centrale digitale dienst op te richten? Maar is het wel verstandig om de digitale zeggenschap te centraliseren bij één (nieuw) ministerie of agentschap? Reageren kan onder dit artikel.
Dit is een verkorte versie van een artikel dat verscheen op Netkwesties.nl.
Lees ook:
Als wachtwoorden voldoende zijn? Wat dan met MFA en alleen toegang op basis van juiste credentials?
Centralisatie is altijd al het stomste wat je kunt doen. Een van de hoofdredenen dat ons land redelijk veilig is voor digitale aanvallen is dat we een organisch gegroeide informatievoorziening hebben, als onbedoeld bijproduct van het oer-Nederlandse subsidiariteitsbeginsel. Het subsidiariteitsbeginsel stelt dat beslissingen zo dicht mogelijk bij de burger moeten worden genomen en alleen naar een hoger niveau worden getild als dat noodzakelijk is voor efficiëntie of effectiviteit. Dit principe, gecombineerd met een cultuur van mandaat en budget, die organisaties of afdelingen de verantwoordelijkheid en de financiële middelen geeft voor hun eigen specifieke oplossingen, heeft geleid tot onze gedecentraliseerde en flexibele aanpak van informatiesystemen. Heeft overhead. Verdient geen schoonheidsprijs. Kan handiger door de data over de systemen te delen (en ja, daar is het ei nog niet gelegd of we dat slim en pragmatisch via Data Spaces doen of dom en onhandig via centrale hubs) maar dit is de Nederlandse situatie. Onvergelijkbaar met de Amerikaanse situatie om te beginnen. Toen organisaties nog vooral afhankelijk waren van hun eigen systemen, was het handig om besluiten over die systemen dicht bij de bron te nemen. Niet voor niets is een Minister verantwoordelijk voor zijn/haar eigen informatiehuishouding. Het was tot voor kort ook de decentrale besluitvorming dat snelle aanpassingen mogelijk maakte, wanneer de behoeften van gebruikers veranderden of wanneer nieuwe informatie beschikbaar kwam. Dan is het juist handig om niet vast te zitten aan rigide, centraal opgelegde structuren. (die bestuurlijk best handig zouden KUNNEN zijn, want dan kun je zeggen ‘ik ga erover’) Met een duidelijk mandaat en toegewezen budgetten voelen individuen of afdelingen zich meer verantwoordelijk voor de resultaten van hun informatiesystemen. Nu de wereld datacentrisch en context centrisch wordt wringt dat. Het is nu juist veel handiger om data los te trekken van de infrastructuur en daarvoor heb je slimmere software defined policies nodig (en meer kennis bij de eigenaar).
Wat Musk vooral doet is het slopen van de overheid. Daar heeft het zoeken van corruptie niets mee te maken. Eerder het deleten van bewijs van eigen corruptie, het opheffen van contra-inlichtingen en antifraude teams en het heeft vooral niets te maken met efficiëntie. Het gaat om het verwoesten van effectiviteit. Er zit geen enkele efficiëntie in het ontslaan van de essentiële ambtenaren voor voedselinspectie, pandemie onderzoek (het griepvaccin muteert voortdurend), vogelgriep onderzoekers (de eieren zijn nu niet voor niets zo duur daar), bosbrandbestrijders, luchtverkeersleiders etc. etc. De kosten van het aantal ontslagen ambtenaren vertegenwoordigen nog geen 1% van het federale budget, maar het ontslaan van deze cruciale medewerkers brengt acuut het leven van tienduizenden mensen in gevaar brengen en ondermijnt de publieke veiligheid(waaronder die van ons) ernstig. Als D.O.G.E. iets doet is het het onderstrepen van het risico van het centraliseren van digitale zeggenschap binnen een enkele entiteit of afdeling. Als hier in Nederland al één digitale dienst komt, dan graag een die alleen Visie Architectuur mag maken, op basis van de modernste inzichten (dus geen Usual Suspects met een mega contract) onder totale transparantie dankzij Legal Engineering en in volle coherentie met de Europese data compliance eisen en ontwikkelingen als Data Spaces en Eurostack. Data kwaliteit en proces transparantie is te belangrijk om in handen te laten van bestuurders, juristen of IT-ers alleen.