Het initiatief lag bij de gemeente Rotterdam, maar inmiddels hebben meerdere gemeenten de StembureauApp omarmd. Ook de gemeente Den Haag doet mee. Daar is de scepsis van het begin verdwenen en heeft het plaatsgemaakt voor louter lyrische geluiden.
Schiermonnikoog, Rozendaal, Vlieland. Je kunt er bijna de klok op gelijk zetten. Bij verkiezingen is het vaak een van deze gemeenten die als eerste de voorlopige uitslagen bekendmaakt. Met respectievelijk 937, 1611 en 1149 inwoners (cijfers: CBS, mei 2018) is dat ook niet verwonderlijk. Voor een gemeente als Den Haag ligt dat anders. In de meeste gevallen komt de uitslag van de verkiezingen in de Hofstad pas ver na middernacht binnen. Dankzij de StembureauApp is die tijd weliswaar teruggebracht, maar zo snel als drie genoemde gemeenten zal Den Haag nooit worden. “Dat gaan we nooit halen”, aldus Gerjan Wilkens, unitmanager Verkiezingen bij de Zuid-Hollandse gemeente.
De StembureauApp. De toepassing werd ontwikkeld in opdracht van de gemeente Rotterdam en daar ook voor het eerst gebruikt. Dat was in 2012 bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer. De schaal waarop dat gebeurde was nog beperkt: twintig stembureaus. Dat sloeg aan en sindsdien wordt de app onder meer gebruikt in de gemeenten Utrecht, Groningen en Zoetermeer. De gemeente Den Haag maakte in 2017 de stap naar de app, die onder meer de regie houdt op het verkiezingsproces en ook helpt om de verkiezingsuitslagen sneller beschikbaar te hebben. Wilkens geeft aan vooraf best wel sceptisch te zijn geweest over de app. “Iedereen wil vandaag de dag een app voor van alles en nog wat, maar vaak wordt er niet nagedacht over functionaliteit of over het nut van een app. Nog te vaak is het een modedingetje en dat dacht ik ook bij deze app.”
‘Direct verkocht’
De houding van Wilkens veranderde toen hij, met collega’s, bij de gemeente Rotterdam is gaan kijken. “Eigenlijk was ik direct verkocht. Dat komt met name omdat de app een verkiezingsdag verandert van een blackbox tot iets wat je in werkelijkheid kunt volgen en waar je proactief op kunt reageren. Voorheen zaten we tijdens een verkiezingsdag te wachten totdat de telefoon ging om te horen of het ergens niet goed ging. Op dat moment moesten we dan reactief handelen en bijsturen. De app zorgt ervoor dat we al kunnen zien dat er ergens iets niet goed gaat voordat ze het op het stembureau merken. Zodoende kunnen we actief handelen en kunnen we problemen voorkomen.”
Niet alleen het voorkomen van problemen op stembureaus, maar ook het makkelijker in contact staan met individuele of alle stembureaus en het eerder kunnen aanleveren van de uitslagen zijn een duidelijke meerwaarde van de StembureauApp. “Tot voor kort werden de stemmen telefonisch doorgegeven aan ons call center en die voerde vervolgens de uitslagen in. Nu gaat dat allemaal met behulp van de app. Dat maakt dat we sneller de voorlopige uitslag hebben. Wat de tijdswinst is? Je moet ongeveer denken aan een uur”, aldus Wilkens, die niet meer terug wil naar de vorige situatie. “Ik wil nooit meer iets anders en datzelfde geldt de mensen bij de stembureaus. De app maakt hun werk een stuk eenvoudiger. De checklists die in de app zitten zorgen ervoor dat de stembureauleden eigenlijk door de dag heen gegidst worden. Ook doet de app een check of de stempas voorkomt in het Register Ongeldige Stempassen (ROS). Voorheen lag er een groot boekwerk op tafel en moest elke stempas in dat boekwerk worden opgezocht om te kijken of de pas in dat boek stond.Nu doet de app die check en wordt het ROS alleen gebruikt als extra check wanneer de stempas door de StembureauApp wordt afgekeurd. Dat scheelt de stembureauleden veel tijd.”
Betrouwbaarheid
Net als vrijwel iedereen weet Gerjan Wilkens dat software, en dus ook deze app, kwetsbaar is. “De software moet het op de verkiezingsdag gewoon doen en dus is betrouwbaarheid van het allergrootste belang. Het aparte van deze software is dat je het ongeveer een keer per jaar gebruikt, maar dan moet het wel werken. Aan onze leverancier hebben we dan ook hoge eisen gesteld met betrekking tot stabiliteit en betrouwbaarheid. Mocht de software tijdens de verkiezingsdag om een of andere reden toch uitvallen, dan kunnen we te allen tijde overschakelen naar plan B. Dat is het analoge proces, zoals het grootste deel van Nederland ook doet. Maar liever niet natuurlijk”, zo zegt Wilkens, die nog wel een paar wensen heeft als het gaat om de StembureauApp. “Het allermooiste zou zijn als de StembureauApp ook gebruikt kan worden als hulpmiddel om de definitieve uitslag te totaliseren. De StembureauApp voorziet wél in deze functionaliteit. De huidige regelgeving staat deze functionaliteit helaas niet meer toe.”
Hoewel het initiatief van de StembureauApp ligt bij de gemeente Rotterdam, zou Wilkens graag zien dat de VNG de hoeder van de app wordt en er ook voor zorgt dat zoveel mogelijk gemeenten de toepassing gaan gebruiken. “Wat mij betreft zorgt de VNG ook dat de verdere ontwikkeling van de app mogelijk is en blijft. Het liefst in samenwerking met de Kiesraad en met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Sowieso raad ik gemeenten aan om mee te doen. Daar hoeven ze niet over te twijfelen. De app maakt je leven prettiger, zeker op een verkiezingsdag. Ik denk dat ik vijf jaar langer leef doordat ik zoveel minder stress ervaar omdat je zoveel meer in controle bent. Ik wil in ieder geval nooit meer terug.”
Bijvangst
Wilkens bespeurt een prettige bijvangst als het gaat om de StembureauApp. “Inmiddels is er een aardig aantal gemeenten aangesloten op deze app en daardoor is ook een groot netwerk ontstaan van mensen die van elkaar willen leren. Elke gemeente organiseert verkiezingen, maar toch doen al die gemeenten dat toch weer net even iets anders. Tot voor kort keken we, als gemeenten, niet vaak bij elkaar in de keuken omdat het rond verkiezingen vaak hectisch is en je daarvoor de tijd niet hebt. Het nu spontaan ontstane netwerk zorgt ervoor dat we van elkaars processen leren en ook veel van elkaars verbeteringen overnemen. Dat is een mooie bijvangst. In Groningen was in november een herindelingsverkiezing en met meerdere gemeenten hebben we daarbij geholpen en van elkaar geleerd. Voor mij persoonlijk was dat een erg waardevol moment in mijn carrière.”
Congrestival
De StembureauApp komt ook aan de orde tijdens het Congrestival van VNG Realisatie, dat op woensdag 13 maart in Utrecht wordt gehouden. Tijdens het Congrestival staan actuele maatschappelijke thema’s, gemeentelijke uitvoeringsvraagstukken en daarbij behorende randvoorwaardelijke onderwerpen centraal. Vraagstukken met betrekking tot randvoorwaarden en collectiviteit worden op een gelijknamig plein in diverse sessies, discussies en workshops uitgediept, waarbij gemeenten praktische handvatten krijgen om aan de slag te gaan.
